ავტორი: ნინო ჩლაიძე
ცხელი სეზონის დადგომასთან ერთად ქვეწარმავლების სიმრავლე შეინიშნება ხოლმე. გამონაკლისი არც დედაქალაქი და მისი შემოგარენია. მოსახლეობის დიდ ნაწილს ქვეწარმავლების, განსაკუთრებით კი გველების შიში აქვს. ადამიანები ცდილობენ გველები, ან ის ქვეწარმავლები, რომლებიც გველს ჰგვანან, მოსპონ.
ეს შიში მეტწილად ყოველგვარ საბაბს მოკლებულია და უფრო დამკვიდრებული სტერეოტიპებისა და ინფორმაციის ნაკლებობის ბრალია, რომელსაც ხშირად, სრულიად დაუმსახურებლად, უწყინარი არსებები ეწირებიან.
გვესაუბრება არმენ სეროპიანი, ნატურალისტი, ველური ბუნების ფოტოგრაფი.
თბილისსა და მის შემოგარენში გველის შემდეგი სახეობები გვხვდება: დასავლეთის მახრჩობელა (Eryx jaculus), გველბრუცა (Xerotyphlops vermicularis), წყნარი ეირენისი (Eirenis modestus), საყელოიანი ეირენისი (Eirenis collaris), ჩვეულებრივი ანკარა (Natrix natrix), წყლის ანკარა (Natrix tessellata), წითელმუცელა მცურავი (Dolichophis schmidti), წენგოსფერი მცურავი (Platyceps najadum), ოთხზოლიანი მცურავი (Elaphe sauromates), ნაირფერი მცურავი (Hemorrhois ravergieri), ამიერკავკასიური მცურავი (Zamenis hohenackeri), სპილენძა (Coronella austriaca), კატისთვალა გველი (Telescopus fallax), ამიერკავკასიური ცხვირრქოსანა გველგესლა (Vipera ammodytes), გიურზა (Macrovipera lebetina).
ჩამოთვლილი სახეობებიდან პირველ ოთხეულს რიგითი მოქალაქე დიდი ალბათობით არასოდეს შეხვდება და ამის მიზეზი მათი მიწისქვეშა ცხოვრების წესი გახლავთ.
გველბრუცა (Xerotyphlops vermicularis)
ფოტო: არმენ სეროპიანი
წყნარი ეირენისი (Eirenis modestus)
ფოტო: არმენ სეროპიანი
მოყვანილი სახეობებიდან ადამიანისთვის მომაკვდინებელ საფრთხეს საქართველოს ყველაზე დიდი ზომის გველგესლა – გიურზა (Macrovipera lebetina) წარმოადგენს.
ფოტო: გიურზა / Georgian Biodiversity Database
ამიერკავკასიური ცხვირრქოსანა გველგესლას (Vipera ammodytes) შხამი ზრდასრული ჯანმრთელი ადამიანის სიცოცხლისთვის საფრთხეს არ წარმოადგენს, მაგრამ როგორც ყველგან, აქაც არსებობს გამონაკლისი, რომელიც თითოეული ადამიანის ამა თუ იმ სახეობის გველის შხამისადმი ალერგიულ რეაქციაში გამოიხატება.
ფოტო: ცხვირრქოსანა გველგესლა / Vipera Ammodytes
გარდა გველგესლებისა, შხამიან გველებს კატისთვალაც მიეკუთვნება, თუმცა მას შხამიანი კბილები გველგესლებისგან განსხვავებით ზედა ყბის უკანა ნაწილში აქვს განლაგებული, ამიტომ კბენისას შხამის შესაყვანად ადამიანის დაღეჭვა მოუწევს. არც შხამი გამოირჩევა სიძლიერით – იწვევს მოკლეხნიან ადგილობრივ შეშუპებას.
ბუნებით გველები “მორცხვი” ცხოველები არიან, ისინი მაქსიმალურად ერიდებიან ადამიანების ან რომელიმე სხვა პოტენციური მტრის თვალში მოხვედრას, ხოლო მოახლოებისას ან ჩასაფრდებიან, ან სადმე გასრიალებას და მიმალვას ცდილობენ.
წითელმუცელა მცურავი (Dolichophis schmidti)
ფოტო: არმენ სეროპიანი
ადამიანი ადგილობრივი გველების “რაციონში” არ შედის, შედეგად ყველა თავდასხმის ფაქტი (რომელთა რაოდენობა თითზეა ჩამოსათვლელი) უკავშირდება გველის მხრიდან საკუთარი თავის დაცვას. ამიტომ, ნურავითარ შემთხვევაში ნუ ეცდებით გველის დაჭერას, ან მის მოსაკლავად გაწევას და ამის შედეგად პოტენციური თავდასხმის მანძილის შემცირებას. პირველ რიგში მსგავსი საქციელით თქვენ საკუთარ თავს აყენებთ საფრთხის წინაშე.
ადგილობრივი შხამიანი და უშხამო გველების გარჩევის ერთიანი მეთოდიკა არ არსებობს, თქვენ მათ უბრალოდ ან ცნობთ, ან არა, ამ უნარს კი პრაქტიკასთან ერთად შეიძენთ.
წენგოსფერი მცურავი (Platyceps najadum)
ფოტო: არმენ სეროპიანი
როგორც პროფესიონალები სწორად აღნიშნავენ, გველგესლებს კისერთან შედარებით გამოკვეთილი თავი აქვთ, ვერტიკალური გუგა (რომელიც სინამდვილეში დაღამებისას ჩვეულებრივ ფართოვდება და მომრგვალო ფორმას იღებს) და ასევე მოკლე კუდი, მაგრამ ამავე დროს პრაქტიკამ აჩვენა, რომ აღნიშნული კრიტერიუმებიც ძალზედ ინდივიდუალურად აღქმადია. ამიტომ, რიგით მოქალაქეებს ვურჩევ – ნუ შეეცდებიან გველის დაჭერას.
წყლის ანკარა (Natrix tessellata)
ფოტო: ალისა სანაკოევი
პირველ რიგში, რა თქმა უნდა, მთავარია, პანიკაში არ ჩავარდეთ! გადადგით რამდენიმე ნაბიჯი უკან და მშვიდად აუარეთ მას გვერდი. გველი თქვენ არ გამოგეკიდებათ, რადგან თავად ამჯობინებს შეუმჩნევლად დარჩენას!
გველი თავად ერიდება ადამიანთან სიახლოვეს და ერთი მიზეზი, რის გამოც მან შეიძლება თქვენი ტერიტორია საცხოვრებლად აირჩიოს, ესაა პოტენციური საკვების არსებობა, ანუ მღრღნელები და ხვლიკები. შესაბამისად, იმისათვის რომ მაქსიმალურად ავირიდოთ თავიდან გველთან შეხვედრა, საჭიროა ეზოს ხვლიკებისა და მღრღნელების შესაძლო სამალავებისგან გასუფთავება, ძირითადად ასეთია სამშენებლო მასალების ნარჩენები.
ოთხზოლიანი მცურავი (Elaphe sauromates)
ფოტო: ალისა სანაკოევი
ეფექტიანობისთვის საწამლავმა არა გველის კანის ზედაპირზე, არამედ მის ორგანიზმში უნდა შეაღწიოს, რაც ეზოში რაიმე ნივთიერების მოსხურებით პრაქტიკულად გამორიცხულია.
გარდა ამისა, ნებისმიერი საწამლავი ვნებს ეკოსისტემას, რადგან მისი მოქმედება არაა მიმართული ვიწრო სპექტრის ცოცხალ არსებებზე, მისი გამოყენებით თქვენ პირველ რიგში საკუთარ თავს და ოჯახის წევრებს ვნებთ.
მაგალითისთვის ავიღოთ ლისის ტბის მიდამოებში არსებული უწყინარი გველებით გამოწვეული ყოველწლიურად აგორებული პანიკა, რის შედეგადაც იწამლება ტერიტორია, მაგრამ წლიდან წლამდე გველთა რაოდენობა არ მცირდება, სამაგიეროდ იწამლება ტბის წყალი, იწამლება მიდამო, სადაც დამსვენებლები ბავშვებთან ერთად ისვენებენ.
ასე რომ, ტერიტორიის შეწამვლა გველებისგან არა მხოლოდ თვალებში ნაცრის შეყრაა, არამედ საკუთარი მოსახლეობის ჯანმრთელობისთვის ზიანის მიყენებაც.
ჩემი გამოცდილებით, გველის შიში თანდაყოლილი სულაც არაა და პატარა ბავშვებს არ გააჩნიათ მანამდე, სანამ მას უფროსები არ ჩაუნერგავენ. რაც შეეხება სტერეოტიპების დამსხვრევას, საჭიროა ადამიანთა ცნობიერების ამაღლება ამ საკითხზე – გველის შესახებ მეტი ინფორმაციის მიწოდება, ცრუ ინფორმაციის სწორით ჩანაცვლება და ბოლოს – და ალბათ ყველაზე მნიშვნელოვანი – გველთან უშუალო კონტაქტი მცოდნე ადამიანის ზედამხედველობის ქვეშ.
ეს ყველაფერი სრულიად ცვლის ადამიანის გველის მიმართ დამოკიდებულებას, რაშიც არაერთხელ თავად დავრწმუნებულვარ ყოფილი “გველთმოშიში” ადამიანების მაგალითზე.
