ინტერვიუ ფემინისტური ხელოვნების პიონერ ჯუდი ჩიკაგოსთან
ფემინისტური ხელოვნების ერთ-ერთმა პიონერმა ჯუდი ჩიკაგომ აგვისტოში 80 წლის იუბილე იზეიმა და ეს ისე გააკეთა, როგორც ამას ჯუდი ჩიკაგო იზამდა: მოაწყო წვეულება სამხატვრო სტუდიის – Through the Flower Art Center-ის გახსნასთან დაკავშირებით, რომელიც თავის მშობლიურ ქალაქ ბელენში, ნიუ მექსიკოს შტატში დააარსა.
უნდა აღინიშნოს, რომ 80 წლის საიუბილეო დღეებში ხელოვანი ძალიან დაკავებულია. მას ქალაქ ტაოსის სახელოვნებო მუზეუმში აქვს გამოფენა – “პროექტი დაბადება” – ნიუ მექსიკოს კოლექციიდან. ჩიკაგო ასევე ემზადება ორი ფართომასშტაბიანი გამოფენისთვის, რომელთაგან ერთი ჯეფრი დეიჩიში, ლოს-ანჯელესში, ხოლო მეორე ვაშინგტონში, ქალთა ხელოვნების ეროვნულ მუზეუმში გაიმართება. ნამუშევარი სიკვდილსა და გადაშენებას ეხება.
მიუხედავად იმისა, რომ 70-იან წლებში ფემინისტური ხელოვნების პიონერი იყო, ჯუდი ჩიკაგო ყოველთვის წარმატებული არ ყოფილა. მისი თანამედროვე მამაკაცი არტისტები უფრო აღიარებულები იყვნენ და უკეთესი ანაზღაურებაც ჰქონდათ. ეს ყველაფერი იმას არ ნიშნავს, რომ ჩიკაგოს მიერ ხელოვნებაში შეტანილი წვლილი საერთოდ არ იყო დაფასებული.
გამორჩეულია ბრუკლინის მუზეუმში გამოფენილი მისი ნამუშევარი “სადილის წვეულება”, რომელშიც სხვადასხვა ფორმის კერამიკული ყვავილებით – თეფშებითა და ამოქარგული დეკორაციებით ხელოვანი უკვდავყოფს ქალთა ისტორიაში არსებულ მნიშვნელოვან მომენტებს.
ჩიკაგომ მხატვარ მირიამ შაპიროსთან ერთად შექმნა “ქალთა სახლი” – ფემინისტური საინსტალაციო და პერფორმანსული სივრცე, ფემინისტური ხელოვნების პროგრამა კალიფორნიის ხელოვნების ინსტიტუტში, რომელიც მსოფლიოში პირველი ფემინისტური სახელოვნებო პროგრამაა.
ჯუდი ჩიკაგო პასუხობს შეკითხვებს, რომლებიც უკავშირდება იმას, თუ როგორ იცვლებოდა დროსთან ერთად მისი დამოკიდებულება ფემინისტური ხელოვნების მიმართ.
რატომ იყო უჩვეულო, უფრო მეტიც – ტაბუირებული, შექმნილიყო ხელოვნების ნაწარმოები ქალთა პრობლემების შესახებ? რა წნეხის ქვეშ აღმოჩნდით, როგორც ფემინისტი ხელოვანი?
ჩემი კარიერის პირველი ორი ათწლეული ლოს-ანჟელესში გავატარე, სადაც ბედი სამხატვრო კარიერაში ქალებს დიდად არ სწყალობდა. ყველაზე დიდი კომპლიმენტი, რომელიც ქალს შეეძლო მიეღო, იყო შემდეგი: “ხატავს, როგორც კაცი”. აქედან გამომდინარე, არაა რთული წარმოსადგენი, თუ რა რეაქციას გამოიწვევდა შენი ნამუშევარი, თუ იგი ფორმითაც და შინაარსითაც “ფემინური” იქნებოდა.
ახლა, 2019-ში… რამდენად არის შეცვლილი დამოკიდებულება?
აუცილებლად უნდა ითქვას ის, რომ, საბედნიეროდ, ქალებს, ფერმწერებს და განსხვავებული სქესის წარმომადგენლებს, იდენტობის შენარჩუნება საკუთარ ნამუშევრებშივე შეუძლიათ. მაგრამ მხატვარ ქალებს, მამაკაცებთან შედარებით, ჯერ კიდევ ბევრად ნაკლებს უხდიან. როცა ნამუშევარი იყიდება, სააუქციონო ფასები კიდევ უფრო მეტად უსამართლო ხდება. ეს მოვლენა ხაზს უსვამს უმნიშვნელოვანეს სოციალურ ფაქტორს მთელ მსოფლიოში, ნებისმიერ სფეროში – ხელოვნება იქნება, თუ სხვა რამ, ქალის შრომა ან საერთოდ არ ფასდება, ან გაცილებით ნაკლებ ღირებულებას წარმოადგენს.
თქვენ ყოველთვის იყავით ფემინისტური ხელოვნების ავანგარდში. არიან თუ არა ჩვენს დროში ისეთი დამწყები არტისტები, რომლებიც, თქვენი აზრით, განსაკუთრებულად აქტუალურ ფემინისტურ ნამუშევრებს ქმნიან? ხომ არ შეხვედრიხართ ასეთ არტისტებს?
მე მიყვარს ანდრეა ბაუერსის და სხვა მრავალი ახალგაზრდა ხელოვანი ქალის შემოქმედება, რომლებშიც გადმოცემულია მრავალფეროვანი იდენტობა. ისინი ხატავენ იმას, ვინც არიან და რაც აწუხებთ. რამდენიმეს თუ დავასახელებთ, მე მიყვარს ინსტაგრამ ექაუნთები – “vagina china” და “club clitoris”.
ბევრი იტყვის, რომ თქვენმა ნამუშევრებმა აღიარება 50-წლიანი მუშაობის შემდეგ მოიპოვა. ოდესმე თუ გაბრაზებულხართ იმის გამო, რომ ამ ყველაფერმა დიდი დრო წაიღო, მით უფრო მაშინ, როცა ბევრი თქვენი თანამედროვე ხელოვანი მამაკაცი უკვე დიდი ხანია, რაც წარმატებითა და პოპულარობით სარგებლობს?
არა, იმიტომ, რომ წლების განმავლობაში მე მქონდა უდიდესი პრივილეგია, შემექმნა ხელოვნება საბაზრო წნეხის გარეშე. ამან შესაძლებლობა მომცა, წარმომედგინა ნამუშევრები, რომლებიც დამთვალიერებლებს ბევრს მოუთხრობენ. ახლა კი, როცა უკვე ასაკში შევედი, მხოლოდ ერთი რამ მტკენს გულს: როცა ნამუშევარს ვყიდი, ვიღებ ბევრად უფრო ნაკლებ ანაზღაურებას, ვიდრე ჩემი თანამედროვე ხელოვანი მამაკაცები. საქმე ფული არაა, უბრალოდ, მინდა, ხელი შევუწყო ახლად გახსნილ სახელოვნებო სივრცეს – Through the Flower Art Space-ს, უზრუნველვყო ჩემი მემკვიდრეობა და ამასთან, სიმართლე რომ გითხრათ, სამწუხაროდ, ამერიკაში არავის სურს, იყოს მოხუცი და ღარიბი.
ახლაც კი, როდესაც თქვენ მსოფლიოსგან ინსტიტუციურ აღიარებას ელით, მხარდაჭერის პოვნა თქვენს მშობლიურ ქალაქშიც კი საკმაოდ რთულია. თქვენ ცდილობდით, გაგეხსნათ სახელოვნებო სივრცე – Through the Flower, მაგრამ რელიგიური საზოგადოებისგან წინააღმდეგობას წააწყდით. ახლა კი ეს სივრცე საბოლოოდ იხსნება – რას გრძნობთ?
იმისთვის, რომ ჩემი მეოთხმოცე დაბადების წლისთავისთვის მოხერხებულიყო რესტავრაცია და გახსნილიყო სახელოვნებო სივრცე – Through the Flower, ბელენის პატარა საზოგადოებაში, რომელშიც 20 წლის განმავლობაში ვცხოვრობდით და ვმუშაობდით, თავდაპირველი აურზაურის ჩაწყნარების შემდეგ დავიწყეთ ფინანსების მოძიება. ძალიან სასიამოვნოა ადგილობრივი ვიზიტორების თვალებში სიამაყის დანახვა, როცა ისინი არა მუზეუმს, არამედ მოკრძალებულ სივრცეს სტუმრობენ, რომელიც განკუთვნილია გამოფენებისა და სამხატვრო ცენტრისთვის. სწორედ ამ სივრცეში მიმდინარეობს ახალგაზრდა არტისტების მომზადება, რათა მათ სახელოვნებო წრეებში შეაბიჯონ.
თქვენი აზრით, ვინ იქნება Through the Flower-ის აუდიტორია? ვფიქრობ, ეს სივრცე ბევრი ადგილობრივისთვის შესაძლებელს გახდის, გაეცნონ ფემინისტურ ხელოვნებას. რა არის თქვენი მიზანი და იმედი?
აღნიშნული სახელოვნებო სივრცე გახსნილია უკვე მთელი მსოფლიოდან ათასობით დამთვალიერებლისთვის. ვიმედოვნებთ, რომ ეს სივრცე შეასრულებს ღუზის როლს ბეკერ ავენიუს კულტურულ განვითარებაში, რამდენადაც ჩვენი პატარა ქალაქი ჯერ კიდევ არ გამორკვეულა 2008 წლის ფინანსური კრიზისისგან.
ჰარვუდის ხელოვნების მუზეუმში წარმოდგენილია 1980-1985 წლებში შესრულებული “პროექტი დაბადება”. რატომ გახდა თქვენთვის მნიშვნელოვანი დაბადების რეპრეზენტაცია? რატომ არის აუცილებელი ქალურობის ამ ასპექტის ილუსტრირება ხელოვნების ისტორიაში?
ხელოვნების ისტორია და ხელოვნება, რომელიც თაობიდან თაობას გადაეცემა, წარმოადგენს არა მხოლოდ ჩვენს კულტურულ მემკვიდრეობას, არამედ იმ ღირებულებებსაც, რომლებიც ჩვენ მნიშვნელოვნად მიგვაჩნია. ამ მემკვიდრეობაში ქალური გამოცდილების არარსებობა (როგორც ეს უახლოეს პერიოდამდე იყო) ნიშნავს ქალებისთვის სამუდამოდ მეორეხარისხოვანი როლის მინიჭებას. მე ხშირად ვამბობდი, რომ რასაც არ აქვს სახე-ხატი, ის არც არსებობს ან არ არის აღიარებული.
აქედან გამომდინარე, ის, რომ დასავლურ ხელოვნებაში დაბადების თემატიკაზე ძალიან ცოტა ნამუშევარია, ნიშნავს იმას, რომ ის, რასაც ქალები ქმნიან, არ არის მნიშვნელოვანი. რატომ უნდა ვგრძნობდეთ ჩვენ ასე თავს მაშინ, როცა ჩვენ გარეშე კაცობრიობა არსებობას შეწყვეტდა?
სერიაში ზოგიერთი ნამუშევარი ზედმიწევნით გადმოსცემს მშობიარობის ტკივილს, ზოგიერთი კი უფრო აბსტრაქტული, მითოსური და სიმბოლურია. მას შემდეგ, რაც 80-იან წლებში შექმენით ნამუშევრები, ფემინისტები, ქსენოფემინიზმის წარმომადგენლები ერთმანეთთან აიგივებენ ქალურობასა და დედობას და ასევე იმ ფაქტით, რომ ქალისთვის ბუნებრივია მშობიარობა, ხსნიან ქალისა და მამაკაცის არაპროპორციულ შრომას ბავშვის დაბადებასთან დაკავშირებით.
როგორ ფიქრობთ, რა არის ქალების, როგორც დედების ძალა? როგორ უნდა წავიკითხოთ ეს სერია აბორტთან დაკავშირებული ახალი პოლიტიკური ომის კონტექსტში, რომელიც გულისხმობს სახელმწიფოს მხრიდან ქალთა სხეულის კონტროლს?
სამწუხაროა, რომ “პროექტმა დაბადებამ” შეიძინა ახალი მნიშვნელობა რეპროდუქციული თავისუფლების მიმართულებით, რომელსაც ახალგაზრდა ქალები ისე აღიქვამდნენ, როგორც აუცილებლობას. ყველა აკადემიურ თეორიას “ესენციალიზმსა”, “პრობლემურობაზე” და ა.შ. უკვე შევხვდით რეალურ სამყაროში. არსებითად, ქალებს უკან ხევენ და ამიტომ აუცილებელია, გადავჭრათ პრობლემა, გავიაზროთ, თუ რამდენად მნიშვნელოვანია ჩვენი შრომა (ფიზიკური, მენტალური, სულიერი, მხატვრული) კაცობრიობისთვის.
თქვენ წარმოადგინეთ მრავალი ნამუშევარი დაბადებასთან, სიცოცხლის ქმნადობასთან დაკავშირებით, ამავდროულად, შექმენით ნამუშევარი სიკვდილისა და გადაშენების შესახებ. როგორ შეადარებდით ერთმანეთს ბოლო და წინა ნამუშევრებს? თითქოს ბოლო წლებში თქვენ არ გრძნობდით თავს ოპტიმისტურად და ბედნიერად.
ნამუშევარზე “დასასრული, მედიტაცია სიკვდილსა და გადაშენებაზე” მუშაობა 6 წლის განმავლობაში გაგრძელდა. რთული იყო თვალის გასწორება საკუთარი მოკვდაობისთვის და ამ თემაზე ნამუშევრების შექმნა, მაგრამ უფრო მტკივნეული იმის გაცნობიერება აღმოჩნდა, თუ რას ვუშვრებით სხვა არსებებს და რამდენად მასშტაბურია ეს შიში.
იმის გათვალისწინებით, რომ პუბლიკა მხოლოდ ახლა ჩასწვდა თქვენი ადრეული ნაწარმოებების შინაარსს, ხომ არ შიშობთ, როგორ მოხდება ნამუშევრების გააზრება თქვენი გარდაცვალების შემდეგ?
რა თქმა უნდა.
შეგიძლიათ, ცოტა რამ მოგვითხროთ თქვენი ბოლო ნამუშევრის შესახებ?
ის აერთიანებს მინას, ფაიფურსა და ბრინჯაოს – 3 მასალას, რომლებზედაც ინტენსიურად ვმუშაობდი. ნამუშევრის მასშტაბი ნაწილობრივ შეზღუდულია – არ მჯერა იმის, რომ მნიშვნელოვან თემაზე მუშაობისას გიგანტური სამუშაოს გაწევაა საჭირო. მაგალითად, ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი სერია, რომელიც ბოლო რამდენიმე წლის მანძილზე ვნახე, იყო ჯეიკობ ლოურენსის Great Migration, რომელშიც მცირე შრომაა ჩადებული, ნამუშევრის გავლენა კი მართლაც გიგანტურია.
თქვენი აზრით, ფემინისტი ხართ?
კარიერის განმავლობაში, ჩემი შეხედულება ფემინიზმზე მნიშვნელოვნად გაფართოვდა. მე და ჩემი მეუღლე, ფოტოგრაფი დონალდ ვუდმენი ვმუშაობდით პროექტზე ”ჰოლოკოსტი” და მე მივხვდი, რომ ქალთა შევიწროება უსამართლობისა და ჩაგვრის უფრო მასშტაბურ სტრუქტურებში უნდა წარმოჩინდეს. ფემინიზმის ჩემი განსაზღვრება კი მოიაზრებს ყველა იმ ადამიანს, რომელიც პატრიარქალურმა პარადიგმამ დააზარალა.
ყველაზე მეტად რა გახარებთ სამომავლო გეგმებთან დაკავშირებით?
მახარებს ყოველ დილით გაღვიძება და ახალი შესაძლებლობა, შევქმნა ხელოვნება.
ორიგინალი: https://www.artspace.com/