# 3 მელოდრამატული ინტერვიუ ლუიზა მუთოშვილთან – გურამ მაცხონაშვილი
ავტორი: გურამ მაცხონაშვილი
პანკისის შესახებ პირველად 1998 წელს გავიგე, როცა დიზაინერმა მაკა ასათიანმა ხეობაში ჩვენება გამართა. ხეობასთან დაკავშირებული პოლიტიკური და კულტურული მითების თუ რთული კრიმინალური ვითარების ფონზე, ეს ძალიან უცნაური სანახაობა იყო, შერეული ტიპის ესთეტიკა: სამხედროები, პოლიციელები, ჟურნალისტები, მთავრობის წარმომადგენლები და ნახევრად შიშველი მოდელები ერთად, ღია ცის ქვეშ; იმ საღამოს პანკისის ცაზე ცეცხლსასროლი იარაღების ნაცვლად ფეიერვერკი ანათებდა. გახსოვთ ეს კიჩური სანახაობა?
გურამი: არასდროს ვყოფილვარ პანკისში. მხოლოდ ტელევიზორში მინახავს და ისიც ისეთი ამბების გაშუქების დროს, როცა თემა საშუალებას არ გაძლევს გარემოს შეავლო თვალი, თუნდაც ტელევიზორის ეკრანზე. შეგიძლია აღმიწერო როგორია? შეგიძლია ახლა ფანჯრიდან გაიხედო და მითხრა რა ჩანს?
ლუიზა მუთოშვილი, სამოქალაქო აქტივისტი, პედაგოგი: შენი ტელევიზორიდან ბურუსიანი და სევდიანი კავკასიონი მოჩანს, ნახევრად მწვანე :)) ხეობა კახეთის რეგიონში მდებარეობს. პირველად ნახსენებია ვახუშტი ბატონიშვილის თხზულებაში – ”აღწერა სამეფოსა საქართველოსა”. ულამაზესი ადგილია. ისეთი ლამაზია… ვაჟას ”საამო არის საცქერლად” – აი, ამის მსგავსი)) რაღაც განსაკუთრებული მიჯაჭვულობა იცის ამ მიწამ. ადგილს იმხელა ფასი აქვს, რამხელაც მის პატრონს.
ჩემს სახლთან ახლოს დევს დიდი ლოდი, ვაჟა ფშაველას ქვას ვეძახით, 1907 წელს თავისი ავტოგრაფი დაგვიტოვა ამ ქვაზე)) დღესაც ჩანს.
გურამი: უკვე მეორედ ახსენე ვაჟა…
ლუიზა: იცი, რას ვფიქრობ, ვაჟას შემოქმედებას როცა ვკითხულობ? აი, ყოველ გენს, განცდას, ტკივილს, გარკვეული საკითხების მიმართ დამოკიდებულებას… როცა ამ ყველაფერს შენ ნაცვლად ამბობენ… როცა დროს უსწრებ ფიქრით… მით უმეტეს, აქ, მთაში, თითქმის გარესამყაროს მოწყვეტილი. მაშინ, როცა ზუსტად არც იცი, რა არის პატრიოტიზმის საზომი და კოსმოპოლიტიზმზე ფიქრობ ))
გურამი: როგორ გგონია, მთა უფრო აადვილებს – ფიქრები ქვეყნის საზღვრებს გადააცილო და უფრო “გლობალური ფიქრით” იფიქრო?
ლუიზა: მთა ფიქრის საშუალებას გაძლევს. აქ ორი კატეგორიის გამოყოფა შეიძლება: თუ საერო განათლება გაქვს, ან მინიმუმ კითხვა გიყვარს, ხვდები, რომ შენი, როგორც მოქალაქის, პიროვნების პასუხისმგებლობა სცილდება კონკრეტულ ადგილს. უფალმა სამყარო ადამიანისთვის შექმნა და მისი დაცვა მასვე მიანდო. რა მნიშვნელობა აქვს სად იქნები? ყველაფერი ურთიერთკავშირშია. შესაბამისად, გლობალურად იწყებ ფიქრს. მეორე შემთხვევაში ტიპური გიორგი ხარ – ოთარაანთ ქვრივის შვილი, ბუნების ენაზე მოსაუბრე, არაფერი ხდება შენთვის იმ გარემოზე მნიშვნელოვანი, რისი ნაწილიც ხარ.
გურამი: ჰო, როგორც ვაჟასთან, სადაც პატრიოტიზმი, საკუთარ სივრცეზე ზრუნვა, ერთგვარი ინვესტიციაა გლობალური კუთხით, სადაც ყველა ძლიერ ერს “თავისი “თანხა” შეაქვს კაცობრიობის სალაროში”. ლუიზა, სიტყვა კულტურა როგორ გესმის?
გურამი: როგორც ვიცი, თელავი უფრო გეახლოვებათ ხოლმე პანკისელი ახალგაზრდებისთვის… თბილისთან როგორ ამყარებთ ადგილობრივები კულტურულ კავშირს, რა ტიპის “ხიდები” გაქვთ? ან თუ გრძნობთ ასეთი “ხიდების” საჭიროებას?
ლუიზა: ჩვენ შემთხვევაში, როცა საზოგადოების არადომინანტურ ნაწილს წარმოვადგენთ, ამ ხიდების ორმხრივად არსებობაა საჭირო, კულტურათა შორის ხშირი დიალოგი. ეს იმისთვის, რომ საზოგადოების სრულფასოვან ნაწილად აღიქვა თავი. მაგალითად, ჩემთვის ძალიან მნიშვნელოვანია ფემინისტური მოძრაობის დღის წესრიგი, რომელიც, ფაქტობრივად, ვერ ხედავს მუსლიმ ქალს. ხიჯაბი, რომელიც მონიშნულია ქალის ჩაგვრის მნიშვნელოვან ინსტრუმენტად… თუ თანასწორობის პრინციპს ვაღიარებთ, მაშინ ხიჯაბის საწინააღმდეგო ყველა არგუმენტი დისკრიმინაციულია. ჩემი, როგორც მუსლიმი ქალის და ჩემი მეგობარი ქართველი ქალის თავისუფლების ზღვარი ვერ გავა ერთსა და იმავე ადგილზე. ამიტომაა საჭირო ორმხრივი კავშირი.
გურამი: ფემინისტური დღის წესრიგი ახსენე: როგორც ვიცი, თქვენს კულტურაში გვხვდება უხუცესი კაცი და უხუცესი ქალი; რა ნიშნით არიან ისინი დაყოფილები? აი, წარმოიქმნა რაღაც პრობლემა, როგორ ხდება გადაწყვეტილების მიღება ამ პრობლემას უხუცესი კაცი განიხილავს, თუ უხუცესი ქალი? როგორ ნაწილდება თემები მათ შორის და რა ხდება მაშინ, თუ “უნისექს” პრობლემაა, თუკი გენდერს მიღმა დგას?
ლუიზა: ყველა ერს გააჩნია თავისი წესი და ადათი, რომელიც ამა თუ იმ საუკუნის გამოწვევას პასუხობდა. ჩვენთან, ვაინახებში* (ვაინახი – ჩეჩნებისა და ინგუშების საერთო სახელწოდებაა და ნიშნავს „ჩვენს ხალხს“. ) არ ყოფილა ბატონი და ყმა, არავინ არავის მორჩილი არ იყო გარდა ღმერთისა. არ არსებობდა კანონი თანამედროვე გაგებით. შესაბამისად, იყო ალტერნატივა, ადათობრივი სამართლის სახით. ასევე მოქმედებდა და დღემდე მოქმედებს სახალხო სასამართლო – ”მეხქ ქხიალ”. რაც შეეხება უხუცესთა საბჭოს, მასში თემის უხუცესები შედიოდნენ, ადათობრივი სამართლის მცოდნეები, რომლებსაც ირჩევდა თემი. უხუცესთა საბჭოს წევრი არ შეიძლებოდა ყოფილიყო ქალი. ვაინახებში არ გვაქვს ამის პრაქტიკა. თუმცა 2011 წელს პანკისში შეიქმნა უხუცეს ქალთა საბჭო. ბუნებრივია, იყო წინააღმდეგობა და ეს დღემდე გრძელდება. მათი ძირითადი მიზანია სახალხო სასამართლოზე შეასრულონ მედიატორის როლი მომჩივან ქალსა და სახალხო მოსამართლეებს შორის. ზუსტად ამ კულტურული ჩარჩოდან გამომდინარე, რთული იყო ქალს დაეცვა თავისი სიმართლე სახალხო სასამართლოზე, უფრო მეტიც – ის არც ესწრებოდა სასამართლოს.
გურამი: შეგიძლია მარტივი სქემის სახით მითხრა, როგორ მუშაობს სახალხო სასამართლო?
ლუიზა: სახალხო სასამართლო, როგორც უკვე აღვნიშნე, ხელმძღვანელობს ადათობრივი სამართლით, სადაც გაწერილია დანაშაულის საზღაური. პროცესში ორი მოდავე მხარე თვითონ ირჩევს მოსამართლეს, რომელიც უნდა იყოს ნეიტრალური. ორივე მხარე მოწმეების საშუალებით ცდილობს თავის სიმართლის დამტკიცებას. პროცესი იმართება ღია ცის ქვეშ და ნებისმიერ დაინტერესებულ ადამიანს შეუძლია დასწრება.
გურამი: ალბათ თვალს ადევნებ ჩოგბურთელის საქმეს, რომელმაც ბოლო დღეებში მთლიანად მოიცვა საზოგადოება. ეს კონკრეტული შემთხვევა რომ ავიღოთ (არა როგორც კონკრეტული ადამიანების საქმე, არამედ როგორც პრობლემის მოდელი) და წარმოვიდგინოთ, რომ მას სახალხო სასამართლო განიხილავს, როგორ ფიქრობ, რას შეცვლიდა ეს?
ლუიზა: ეს ცოტა რთული შემთხვევაა)) ჩვენთან, განქორწინების შემთხვევაში, დღემდე სადავოა შვილების საკითხი. ბავშვზე მეურვეობა რჩება მამის ვალდებულებად. ქალს არ აქვს შვილის თან წაყვანის უფლება.
ჩვენთან გათხოვების შემდეგ შვილზე პასუხისმგებლობა არ ეხსნება ოჯახს, რომელიც არავის აპატიებს ქალის დამცირებას არც ქორწინებაში ყოფნის დროს და მით უმეტეს, არც მერე. განქორწინების შემდეგ ყოფილი მეუღლის მხრიდან ყოფილ ცოლზე შესაძლო ძალადობა ძალიან მძიმე საკითხია, თითქმის ღირსების საკითხი. აქ კიდევ გასარკვევია, ვინაა მოძალადე))
გურამი: სიტყვა “გართობა” რამდენად ხშირად ისმის პანკისში? როგორ ერთობით?
ლუიზა: გართობაც ინდივიდუალური თემაა))
გურამი: ჰო, ზუსტად ამიტომ მაინტერესებს :))
ლუიზა: გააჩნია ვისთვის რა არის გართობა. სოფელში რით შეიძლება გაერთოს ახალგაზრდა? ჩვენნაირ ქვეყანაში…
გურამი: ეს ალბათ დროის შენელებასაც იწვევს ერთგვარად, ხომ? გაქვს ეგ შეგრძნება, რომ პანკისში დრო უფრო ნელა გადის?
ლუიზა: დრო ყოველთვის ნელა გადის, თუ რამით არ ხარ დაკავებული. პირადად მე არ მაქვს ამის პრობლემა, პირიქით))
გურამი: მაგრამ შენ ირგვლივ? ინტერნეტი რამდენად ხელმისაწვდომია პანკისის ხეობის მოსახლეობისთვის? ბევრია ისეთი ადამიანი, ვინც ინტერნეტში არ არის ჩართული?
ლუიზა: აქ ინტერნეტის გარდა სხვა გასართობი არც არის, პრინციპში. ინტერნეტთან წვდომის პრობლემა არ არის ხეობაში.
გურამი: “ბირჟა” ისევ არსებობს? “ბირჟა”, როგორც სოციალიზაციის ერთ-ერთი ყველაზე ხელმისაწვდომი საშუალება. ამას იმიტომ გეკითხები, რომ ჩემი დაკვირვებით, რეგიონებში “ბირჟები” შეთხელდა, ან სულაც დაიშალა… თუ არსებობს, მაინტერესებს თემები, რომლებზეც იქ ლაპარაკობენ ხოლმე.
ლუიზა: “ბირჟა” ნამდვილად არის სოციალიზაციის მნიშვნელოვანი საშუალება, მით უმეტეს, სოფლებში. თუმცა ვერ ვიტყვი, რომ ისევე აქტიურად, როგორც ჩემს ბავშვობაში იყო.
გურამი: და აქვე გკითხავ: რამდენად ხელმისაწვდომია “ბირჟა” ქალისთვის? მოიძებნება იქ მისთვის ადგილი?
ლუიზა: არა, ქალების ადგილი არ არის ბირჟაზე)))
ლუიზა: ყველა ხელისუფლება იყო და არის ხეობის მიმართ რეპრესიული. ისინი თავის არსებობას ძალის გამოყენებით გვაჩვენებდნენ. მე ჩვენი აქ ცხოვრების 200-წლიან ისტორიას ორ ნაწილად დავყოფდი: 1990 წლამდე და შემდეგ, რაც ერთმანეთისგან რადიკალურად განსხვავდება. 90-იანების შემდეგ ხეობის მონიშვნა მოხდა, როგორც საფრთხის შემცველ ნაწილად. ხელისუფლება მედიის გამოყენებით კვებავს საზოგადოებას ქისტების წინააღმდეგ. ასეთი მიდგომა სახელმწიფოებრივი დანაშაულია.
გურამი: აუცილებლად უნდა შევეხო ამათგან ერთ თემას – გატაცებები. სასკოლო სახელმძღვანელოებიდან დაწყებული, მედია სივრცით დამთავრებული, უხვადაა გაჯერებული ამ თემით. ჩემს ბავშვობაში სულ მესმოდა, რომ პანკისში ვიღაც გაიტაცეს და გადამალეს; საერთოდაც, ძალიან ბევრი მითი უკავშირდება ხეობას; ამ მითების არსებობას რით ხსნი? ეს მონიშნული ტერიტორია, რომელზეც საუბრობ, მითიურ მიწად როგორ იქცა?
ლუიზა: ხეობამ გამოიარა ძალიან მძიმე პერიოდი – პანკისის კრიზისი, რომელიც იყო იმ (შევარდნაძის პერიოდის) პერიოდის ხელისუფლების მიერ შექმნილი. სახელმწიფო იურისდიქცია არ ვრცელდებოდა ხეობაში. რატომ? ეს პროცესები იყო ხელშეწყობილი და დღემდე გვიწევს ამ სტერეოტიპების წინააღმდეგ ბრძოლა.
ლუიზა: დიახ, ეს პროცესები ჯაჭვული რეაქციით მივიდა ტერორიზმამდე. სირიის პროცესებში ჩვენი ახალგაზრდების მონაწილეობის გამო ხეობა უკრიტიკოდ მოინიშნა სახელმწიფო უსაფრთხოების სამიზნედ. არავის სვამს კითხვას – რატომ აღმოჩნდნენ ეს ადამიანები სხვის ომში.
გურამი: რატომ აღმოჩნდნენ?
ლუიზა: მშობლები რეკავდნენ შსს-ში და აწვდიდნენ თავიანთი შვილების მონაცემებს და სთხოვდნენ, არ გაეშვათ საზღვარზე… ბოლოს არასრულწლოვნებმა მაინც დატოვეს საზღვარი მშობლების თანხმობის გარეშე. და მთელი ამ პროცესის პასუხისმგებლობა აგვკიდეს ჩვენ. ამის მაგალითი იყო 26 დეკემბრის სპეცოპერაციაც (ამ სპეცოპერაციას ემსხვერპლა თემირლან მაჩალიკაშვილი). სახელმწიფო ვალდებულია დაიცვას თითოეული მოქალაქის უსაფრთხოება. და ვინ იცავდა ჩვენს უსაფრთხოებას? მედიამაც ძალიან შეუწყო ხელი ხეობის დემონიზებას.
გურამი: ისე, ჩემი აზრით, ქართველები სულ იმის ცდაში უნდა ვიყოთ, თქვენგან ავითვისოთ სამოქალაქო ცხოვრების უმნიშვნელოვანესი კომპონენტი – სოლიდარულობა. როგორ ახერხებთ ერთმანეთისადმი ამ ხარისხის თანაგანცდის მიღწევას მაშინ, როცა რაიმე პრობლემის წინაშე დგებით?
ლუიზა: ჩვენ კოლექტიური პასუხისმგებლობის თემი ვართ. გვაროვნული სისტემით ვცხოვრობთ. გვარში ერთს თუ უჭირს, მისი დახმარება ყველას პასუხისმგებლობაა. მაგალითად, ჩემი გვარიდან ყველა ოჯახი განსაზღვრულ თანხას დებს სისტემატურად, რომელიც ძირითადად გამოიყენება ვინმეს გარდაცვალების დროს. ფაქტობრივად, ჭირისუფალს არ უწევს ფიქრი, როგორ დაკრძალოს გარდაცვლილი, როგორ გადაიხადოს ორმოცი ან წლისთავი. ასევეა მოწყალების პრაქტიკაც…
გურამი: მოწყალების პრაქტიკა რას გულისხმობს?
ლუიზა: ისლამში მუსლიმისთვის სავალდებულო ხუთ პირობაში მეოთხე არის “ზაქათ”: ყველა ოჯახმა თავისი შემოსავლის განსაზღვრული ნაწილი უნდა გასცეს გაჭირვებულებისთვის. ამ წესს ყველა ოჯახი იცავს.
გურამი: ჰესის იდეის წინააღმდეგობაზეც მინდა გკითხო: ჩვენ ეს ყველაფერი ტელევიზორში ვნახეთ. დარწმუნებული ვარ, ადგილზე ყველაფერი კიდევ უფრო მძაფრად აღიქვით. მაქვს შეგრძნება, რომ იყო რაღაც ისეთი, რაც მოხდა, მაგრამ ჩვენ ვერ გავიაზრეთ, რაღაც, რაც ტელევიზორის ეკრანს მიღმა დარჩა და კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი რამ – ახლა მსგავსი წინააღმდეგობისთვის ძალის მოკრებას ცდილობენ რაჭველები. რა გამოცდილება შეიძლება გაიზიარონ თქვენგან?
ლუიზა: ჩვენ ვიცავდით საზიარო რესურსებს, რისი უფლებაც, როგორც მოქალაქეებს გვაქვს, უფლება კოლექტიურ საკუთრებაზე. თუ ჩვენი ერთობა მაგალითი იქნება მათთვის, ძალიან გამიხარდება. მედიასაშუალებების დიდი ნაწილისთვის ჩვენ ვიყავით სახელმწიფო ინტერესების წინააღმდეგ მოქმედი ძალა, რაც ძალიან სამწუხაროა. ხელისუფლებებს ვირჩევთ ჩვენ, შესაბამისად, ჩვენი ინტერესების გამტარებლები უნდა იყვნენ.
გურამი: ამას ალბათ დიდი ხანი არავინ იზამს, მაგრამ 😀 აი, რომ გკითხონ, მაგალითად, კულტურისა და სპორტის სამინისტროდან, ჩვენ რაში შეიძლება გამოვადგეთ პანკისის ხეობასო, რას უპასუხებდი?
ლუიზა: პირველ რიგში, უნდა შევძლოთ ერთმანეთის დანახვა და აღიარება. უნდა მოხდეს ხეობის პოზიტიური გაშუქება და გაცნობა საზოგადოებისთვის. სახელმწიფოს უფრო სჭირდება მოქალაქე, ვიდრე – პირიქით. ამიტომ მაქსიმუმი უნდა გააკეთოს ინტეგრაციისთვის, რათა ყველა ჯგუფმა სრულფასოვნად და თანასწორად იგრძნოს თავი. ცალკეული ინსტიტუციების მცდელობა ვერ იქნება პროდუქტიული, თუ სისტემური მიდგომა არ იარსებებს.
გურამი: ვიცი, რომ ადგილობრივ რადიოში მუშაობ. მგონია, რომ რადიოში მომუშავე ადამიანები განსაკუთრებით ფაქიზად და ზუსტად აღიქვამენ ხმებს; აი, თბილისში, გაუთავებლად ინდუსტრიულ ხმებს ვუსმენთ, ქალაქის ხმოვანი ფონი უკიდურესად დაბინძურებულია; პანკისში რისი ხმა ისმის ყველაზე ხშირად? რომელ ხმებთან ასოცირდება შენთვის ხეობა და შენი სოფელი?
ლუიზა: რადიოში მუშაობის გადაწყვეტილება არ მიმიღია მარტივად, რადგან ვფიქრობ, რომ ყველამ ის საქმე უნდა აკეთოს, რაც იცის. ამასთან, დიდ პასუხისმგებლობას მოითხოვს. მიზანი მეც და ჩემს მეგობრებსაც გვაქვს ის, რომ რაც შეიძლება ზუსტი ინფორმაცია მივაწოდოთ საზოგადოებას ხეობაში მიმდინარე პროცესებზე უშუალოდ ადგილიდან.
ყველაზე ხშირად მოლას ხმა ისმის, ლოცვის შეხსენების. ადრე ალაზნის ხმა ამყოფებდა ხეობას ფხიზლად… ახლა ისიც შესუსტდა))
გურამი: სევდა ახსენე დასაწყისში. თუ დავუშვებთ, რომ ყველა ადგილს თავისი, უნიკალური სევდა აქვს, რომელიც სხვაგან არსად მეორდება… პანკისის სევდა როგორია, როგორ აღწერდი?
ლუიზა:
