#4 მელოდრამატული ინტერვიუ ლაშა ბუღაძესთან – გურამ მაცხონაშვილი
ავტორი: გურამ მაცხონაშვილი
ლაშა: ალბათ, ბანალური: აქ იგულისხმება კულტურულობა. თავად კულტურულობაში კი ვგულისხმობ ცივილიზებულობას, ინტელექტს, თავისუფლებას, თანასწორობას, როგორც უმთავრეს და უაქტუალურეს იდეას და, რაკი ჩემეულ აღქმაზეა შეკითხვა, ისტორიას და გეოგრაფიასაც. კულტურის ჩემეული “ტერიტორია” ბერძნულ-რომანულ-ქრისტიანული სამყაროა.
გურამი: და კულტურის ამ “ტერიტორიას” რა ფორმით აკითხავ ხოლმე?
ლაშა: ჰამლეტის არ იყოს, ამ შემთხვევაშიც “სიტყვები, სიტყვები და სიტყვებია” მაშველი… ანუ ლიტერატურა, ხელოვნება, რომელიც, ცხადია, მხოლოდ ესთეტიკას არ მოიცავს, არამედ სამყაროს კვლევის და ამ სამყაროში მოგზაურობის შესაძლებლობაა. ოთახიდან გაუსვლელადაც.
გურამი:
ლაშა:
გურამი: გადაცემების მთელი ციკლი გქონდა ცენზურაზე… დღეს, როცა იღლიაში საქაღალდეამოჩრილი კაცუნები აღარ სტუმრობენ სახელოვნებო დაწესებულებებს თუ მწერლებს საკუთარ სახლებში (ყოველ შემთხვევაში ჩვენთან, თორემ ვიცი, რომ დღეს ისევ ასე ხდება, არც ისე შორს, მაგალითად, ირანში), როგორ ფიქრობ, რა სახე მიიღო ცენზურამ და ამ ტრანსფორმაციაში უფრო ძნელი ხომ არ გახდა მისი მოხელთება? ამ ეპოქის ცენზურა როგორია?
ლაშა: დღეს, მგონი, მთავარი გამოწვევა ცენზურის სახით ტყუილია, რომელიც სიმართლის დაჯაბნას ცდილობს პროპაგანდის სახით. სიმართლეს ბოჭავენ, აკნინებენ, სახეს უცვლიან და სააზროვნო სივრციდან დევნიან. ამის დიდი და მძიმე მაგალითი (და ძალიან სახიფათო ჩვენი ქვეყნისთვის) კრემლის პროპაგანდაა. სხვადასხვა ფორმით წარმოებული.
თუმცა ადგილობრივი სასარგებლო იდიოტებიც ხშირად იქცევიან ხოლმე სიმართლის მდევნელებად, როცა ცნებების არევას ცდილობენ, სიცრუეს ასაღებენ ჭეშმარიტებად და თავდაყირა აყენებენ უმთავრეს ღირებულებებს, ვითომდა სწორედ ღირებულებების დაცვის პრეტენზიით.
აგერ უახლესი მაგალითი, გამოდის რომელიღაც სასულიერო პირი და ამბობს, რომ ეკლესიას ებრძვიან და სინამდვილეში კი იგულისხმება, რომ ეშინია მისთვის (თუ მათთვის) გაცემული მილიონები არ დაკარგოს. და ბევრს, სამწუხაროდ, იმის უნარი არ აქვს, რომ “კოდირებული”, ან უცნაურად დაცენზურებული ენის მიღმა ამის მთქმელის ჭეშმარიტი ზრახვები ამოიკითხოს. ასე რომ, დღევანდელი ცენზურა “კოდირებული” ენაა. ადრე “კოდირებულ” ენას ცენზურისგან თავდასახსნელად იყენებდნენ, ახლა კი ასეთმა ენამ რეალობის აღქმის ობიექტურობას შეუტია.
გურამი: მეც ეკლესიისკენ მივდიოდი: ძალიან მიჭირს რომელიმე ერთ ჟანრსა და ესთეტიკაში მოვაქციო ცენზურის შენეული გამოცდილება – 23 წლის ლაშა წერს მოთხრობას და საკუთარი ოთახიდან უცებ პატრიარქის ოთახში აღმოჩნდება. სულ მახსენდება შენი ნათქვამი – მალევე მივხვდი, რომ სინამდვილეში, ამ პროცესში მე კი არა, პატრიარქს აკვირდებოდნენო.
ეს თემა ოდნავ სხვა მიმართულებით რომ გავშალოთ… აი, მე, მაგალითად, მგონია, რომ საქართველოში ჰომოფობია ინდივიდუალურ დონეზე ისევე მწვავედ არ დგას და რომ სახეზეა “კოლექტიური ჰომოფობია”. ადამიანებში დასჯის ვნება თითქოს მაშინ ჩნდება, როცა ორნი, ან მეტნი არიან; გარე თვალისთვის აბარებენ რაღაც ნორმატივებს სისასტიკეში; თეატრის ენაზე რომ ვთარგმნოთ, თითქოს ძალადობს არა ერთი კონკრეტული პერსონაჟი, არამედ – ქორო…
(ისე, ვაღიარებ, შორიდან ძალიან შთამბეჭდავი ჩანს შენი ეს გამოცდილება.)
ლაშა: აბსოლუტურად მართალი ხარ. ქოროში ყოფნა კოლექტიურ პასუხისმგებლობას, ანუ უპასუხისმგებლობას ნიშნავს, მათ შორის, ძალადობაზეც. მაშინ, როდესაც ინდივიდუალური გადაწყვეტილების მიღება – მაშინაც კი, როცა ვიღაცა გძულს და ეს რაიმენაირად უნდა გამოხატო – უფრო რთულია… თუმცა ბევრად რთულია აგრესიული კოლექტივისგან დაიცვა თავი ან დაიცვა ის, ვინც შენსავით მარტოა, ან “ცოტა”.
ამის შესანიშნავი მაგალითი ვაჟა-ფშაველას “სტუმარ-მასპინძელია”. თუმცა, მგონი, საერთოდ მთელი ქართული ლიტერატურა ამ კონცეფციას მიუყვება – ერთი VS აგრესიული უმრავლესობა (ან სისტემა). საერთოდ ამით არ იწყება ქართული ლიტერატურა? ერთი ფიზიკურად სუსტი ქალი დესპოტ და ძლიერ ქმარს უპირისპირდება… ვგულისხმობ “შუშანიკის წამებას”.
ჰომოფობიაც იმ ელემენტის ნაწილია, რითაც საუბარი დავიწყეთ: კულტურის პრობლემის. უფრო სწორად, უკულტურობის. ჰომოფობი – უკულტურო და უინტერესო ხეპრეა (სხვა ყველაფერს რომ თავი დავანებოთ).
გურამი: “დიალოგი ცენზურაზე” – ეს ციკლი საპატრიარქოსგან მიღებული ამ სიურრეალისტური გამოცდილებით შთაგონებულმა გააკეთე უკვე წლების შემდეგ, თუ არ უკავშირდება ამას?
ლაშა: ნაწილობრივ. თუმცა ამ წიგნში ცენზურის უფრო ფართო ასპექტებია განხილული. თან აქ მე შეკითხვებს ვსვამ, ინტერვიუერი ვარ. საპატრიარქოს გამოცდილებას კი, მოგეხსენება, “პატარა ქვეყანაში” აღვწერ, ანუ ამ წიგნში პასუხებს ვცემ.
გურამი: შენი ამ დრომდე გამოუქვეყნებელი ერთი პიესა (მიხვდები, რომელსაც ვგულისხმობ) მართლა რომ დავდგათ, როგორც დავგეგმეთ, როგორ ფიქრობ, ეს ამბავი შენი, როგორც ავტორის დასჯის “ახალ ტალღას” არ გამოიწვევს? თუ მინელებული გგონია უკვე ის სადამსჯელო განწყობები ეკლესიის შიგნით?
ლაშა:
ლაშა: ამ შემთხვევაში ისიც ფაქტორია, რომ რაციონალური და წესიერი ადამიანები მაინც უმრავლესობას წარმოადგენენ, და ბევრმაც ნათლად დაინახა, რომ საპატრიარქო აქ ისევ და ისევ სახიფათოდ ევაჭრებოდა (და “ეჭიდავებოდა”) სახელმწიფოს (თუ საზოგადოებას), და აქ რელიგია ტრადიციულად არაფერ შუაში იყო – მხოლოდ სამანიპულაციო იარაღად გამოიყენებოდა. ძველი ქართული ტრადიციისამებრ: “ახლა გაჩვენებთ, ვინაა აქ მართლა უფროსი”. ჰოდა, საბოლოოდ ისევ საზოგადოებამ აიღო თავის თავზე პასუხისმგებლობა, რაკი სიმტკიცის გამოჩენა ძალიან გაუჭირდა თავად სახელმწიფოს.
გურამი: ის ფენომენი ხომ იცი, როცა ბავშვობაში რამე, მაგალითად, ქუჩა ძალიან დიდი გეჩვენება, მაგრამ მერე იზრდები და აღმოაჩენ, რომ სინამდვილეში ის კი არ იყო დიდი, შენ იყავი პატარა. საქართველო არასდროს მოგჩვენებია დიდად, თუნდაც ბავშვობაში? თუ სულ “პატარა ქვეყანა” იყო შენთვის?
ლაშა: რა კარგი შეკითხვაა. დაფიქრება მმართებს. პრინციპში, “პატარა ქვეყანაში” ეს “სიმცირე” უფრო მოქმედ პერსონაჟთა სიმცირეს ნიშნავს… სადაც ერთსა და იმავე წრეზე ერთი და იმავე სახეები ტრიალებენ. და ეს გარკვეული ისტორიული თუ სოციალური კლაუსტროფობიის განცდას აჩენს. შენ სწორად აღნიშნე: ჩემი ოთახიდან პატრიარქის კაბინეტში აღმოვჩნდი, შემდეგ პრეზიდენტის კაბინეტიდან გავიგონე ჩემი სახელი, და ეს ყველაფერი, ანუ ისტორია თუ ქვეყანა ფანჯრიდან შემომივარდა. რაც საერთოდ ამ ქვეყნის (პოლიტიზებული ქვეყნის) მახასიათებელია: გინდა თუ არ გინდა, ბიოგრაფიაში გივარდება. ადგილს იკავებს. თავისი ბიოგრაფიით გაცხოვრებს. თუმცა ის საქართველო, რომელიც “დიდი”, სათუთია და ზედროულია, ცხადია, ამ ბანალური აწმყოს მიღმა არსებობს და ზოგჯერ სად წააწყდები, ზოგჯერ სად – ან მეხსიერებაში, ან ლანდშაფტში, ან რომელიმე ადამიანში, ან სიმღერაში, ან თუნდაც მისივე სახელში – საქართველო, უცებ რომ წაიკითხავ სადმე და სხვა არაფერს ჰგავს…
გურამი:
გურამი: ახლა სმარტფონით მწერ თუ ლეპტოპით?
ლაშა: ლეპტოპით.
გურამი: და ტექსტებს როგორ წერ? ხელით თუ ლეპტოპზე ბეჭდავ?
ლაშა: დიდი ხანია, უკვე ვბეჭდავ. ხელით მალე ვიღლებოდი.
გურამი: აი, მოდი, ჩვენს ციფრულ საუბარში არქაული ფორმა შემოვიტანოთ და შემდეგ კითხვაზე, რომელსაც ხელით დავწერ და ისე გამოგიგზავნი, შენც ხელნაწერი პასუხი გამომიგზავნე…
ლაშა: კარგი.
გურამი:
ლაშა:
გურამი: აი, მოიხელთე რაღაც იდეა და აპირებ დაწერო, როგორ წყვეტ, ეს იდეა, რაც გაქვს, პიესად აქციო თუ რომანად?
ლაშა: როგორც წესი, ამბავი (და ალბათ ნაკლებად იდეა) უკვე “ფორმატად” მოდის ხოლმე: ეს საპიესოა, ეს სარომანე… დიდი არჩევანი, პრინციპში, არც მაქვს.
გურამი: მუზებს ისეთ არასწორ ტერიტორიებზე თუ შეუტყუებიხარ, საიდანაც გამოსვლა ვეღარ მოგიხერხებია? გაქვს სახლში ტექსტები, რომლებიც მიატოვე, ან დაწერე, მაგრამ შემდეგ დაიწუნე ისე, რომ გამომცემლობისთვის არც კი გაგიგზავნია?
ლაშა: კი, და სამწუხაროდ, ზოგი გამომიქვეყნებია კიდეც, რასაც ახლა ვეღარაფერს მოვუხერხებ, როგორც ვერაფერს უზამ “წარსულის ცოდვებს”.
გურამი:
გურამი: საკუთარ გამოცემულ ტექსტებთან რა დამოკიდებულება გაქვს? უბრუნდები ხოლმე ამჯერად უკვე როგორც მკითხველი?
ლაშა: თითქმის არასდროს. გამომცემლობამ ცოტა ხნის წინ ჩემი ძველი რომანი გამოსცა და გადახედვა მომიწია – ვიფიქრე, იქნებ რაიმე შევასწორო-მეთქი, მაგრამ თავი დავანებე: ძველი ტექსტი წარსულივითაა. აწმყოდან ბევრს ვერაფერს შეცვლი.
გურამი:
[საუბრის დასასრული]