“მოხარშული ენა” – ინტერვიუ ქეთუთა ალექსი-მესხიშვილთან

ავტორი: დათო კოროშინაძე

ფოტოები: ანა ციციშვილი

12 ოქტომბერს, გალერეაში „LC Queisser“ გაიხსნა ბერლინში მცხოვრები ქართველი ხელოვანის, ქეთუთა ალექსი-მესხიშვილის პირველი სოლო გამოფენა Boiled Language. ალექსი-მესხიშვილის ბიოგრაფია იწყება თბილისში და გრძელდება ამერიკასა და გერმანიაში. ხელოვანის მკვეთრად ინდივიდუალური ფოტოგრაფიული ენა კონცენტრირებულია სამ-განზომილებიან სკულპტურულ ობიექტებში, გამოსახულებებში, რომლებისგანაც ხელოვანი ახალ უნიკალურ ნამუშევრებს ქმნის. გამოფენის ფარგლებში, „კონა წიგნებმა“ გამოსცა ქეთუთას საავტორო წიგნი, რომელიც კულტურულ თარგმანებზე და ახალი კონტექსტების აღმოჩენაზეა ორიენტირებული. გამოფენა გაგრძელდება 20 დეკემბრამდე. 

At.ge წარმოგიდგენთ ინტერვიუს ხელოვან ქეთუთა ალექსი-მესხიშვილთან.

– როგორ დაიგეგმა გამოფენა? როგორი იყო მოსამზადებელი პერიოდი?

– ეს არის პირველი გამოფენაა თბილისში, რაც ძალიან მნიშვნელოვანი იყო ჩემთვის. ლიზა ოფერმანი ბერლინში გავიცანი და მასთან ახლო დამოკიდებულება მქონდა, შესაბამისად, სრულად ვენდობოდი. გამოფენა უნდა გახსნილიყო 13 მაისს და გადაიდო ოქტომბრისთვის. 

უმეტესი ნამუშევრები კოვიდამდე გავაკეთე და ბევრს ვფიქრობდი „თარგმანზე“ – რას ნიშნავს ხელოვნება საქართველოში? აქედან გამომდინარე პარკებს ვაგროვებდი, რომლებიც გაკეთებული იყო მოტივებით “ქართული ორნამენტი”, რომელიც ფარდებზე მაქვს დატანილი. ვფიქრობდი, ნიშნავს თუ არა ეს რამეს, ასევე ამ სივრცეზე გარკვეულ რეალობაში და მის აღწერაზე, თუ ჩაწერაზე, რაღაც გაუგებრობებზე… 

ძალიან პატარა წავედი აქედან და ენა არ ვიცოდი. სულ მქონდა შეგრძნება, რომ რაღაც არ მესმის, ან რაღაც გაუგებარია. ამ შეგრძნებაში ძალიან კარგად ვგრძნობდი თავს და ნამუშევრებშიც ხშირად ამას გამოვხატავ. 

90-იანებში ვერაზე იყო პირველი კაფე “გირჩა” და იქ მენიუში “მოხარშული ენა” თარგმნეს როგორც “Boiled language”, ეს იყო ერთ-ერთი პირველი თარგმნილი მენიუ და მაშინ ამ ყველაფერზე ძალიან ვხალისობდით. აქედან გაჩნდა ნამუშევრის სათაური. 

 – დაახლოებით რამდენ ხანს მუშაობდი ამ ნამუშევრებზე?

– სურათებს იანვრიდან მარტის შუა რიცხვებამდე ვიღებდი – დაახლოებით ორნახევარი თვე. მერე ყველაფერი შეჩერდა. ივლისში უკვე დავიწყე ბეჭდვა, ჩარჩოში ჩასმა და ყველაფერი დანარჩენი. აგვისტოში თბილისში ჩამოვედი.

– აქვს თუ არა ნამუშევრებში გამოყენებულ ორნამენტს რაიმე სპეციფიკა?

– ეს არის ძველი ქართული ორნამენტი, რომელსაც ხშირად იყენებდნენ საეკლესიო ფასადებზე. მოგვიანებით გავიგე, რომ მას აქვს სპარსული წარმოშობაც. ალბათ, ვინც გადაწყვიტა ეს ორნამენტი პარკზე დაებეჭდა ფიქრობდა, რომ მასში არის რაღაც ქართული, იგივე შეიძლება ითქვას ვაზზე, თუმცა საინტერესოა რატომ ეს ვაზი და არა რომელიმე სხვა ფორმა. ვეძებდი ისეთ ორნამენტს, რომელიც არ არის დღეს ხმარებში, ცოტა უფრო ბუნდოვანი მინდოდა რომ ყოფილიყო.

– დღეს ხშირად საუბრობენ თანამედროვე ქართულ ხელოვნებაზე, ისევე როგორც სცენაზე ჩნდება იდენტობა, „ქართველი თანამედროვე არტისტი“, თუ გიფიქრია ამ თემაზე და რამდენად ხედავ შენს ხელოვნებაში რაიმე ქართულს?

– ამერიკაში 13 წლის ასაკში წავედი და ძალიან დიდი ხნის განმავლობაში ვფიქრობდი ჩემს თავზე, როგორც ამერიკელი ხელოვანი და არა ქართველი, რაც გერმანიაში გადავედი და დავოჯახდი, მას შემდეგ დავფიქრდი ამ ყველაფერზე. იყო ერთი გამოფენა, რომელმაც ამ თემებზე კიდევ ერთხელ დამაფიქრა, 

გერმანიაში რამდენიმე წლის წინ ჩატარდა გერმანული ბიენალე, რომელსაც ერქვა „made in Germany”, რამდენადაც ვერ ხვდებოდნენ სხვანაირად როგორ შეიძლებოდა აღეწერათ ის, რაც თანამედროვე გერმანიაში ხდება, აქ არ ყოფილა ნაციონალისტური მომენტი და ძალიან ეცადნენ რაც შეიძლება მეტი არაგერმანელი გამოფენილიყო, რათა გამოეხატათ ანტინაციონალური სენტიმენტი. არ ვიცი რამდენად გამოვიდა ეს საბოლოო ჯამში, მაგრამ ძირითადი მოტივი ასეთი იყო.

– აპირებ თუ არა ქართული სივრცისთვის უფრო მეტი დროის დათმობას?

– კი ძალიან მაინტერესებს, აქ არის რაღაც თავისუფლება, რომელიც დასავლეთში უკვე იკარგება. 90-იანებში ნიუ-იორკში ვგრძნობდი ამას, 2000-იანი წლების დასაწყისში ბერლინში რომ ვიყავი იქაც ვგრძნობდი. ყოველდღიურობაში, ბიუროკრატიაში, კაპიტალიზმის განვითარებაში რაღაცნაირად, ჩემთვის დაიკარგა სპონტანურობა და აქ ვგრძნობ და მგონია, რომ სწორი ცხოვრების სტილია. მითუმეტეს კოვიდის დროს, როდესაც არავინ იცის ხვალ რა მოხდება.. 

მთლიანობაში, ეს ძალიან დიდი სტრესი იყო დასავლეთში ხალხისთვის, ქართველებზე, თითქოს, ნაკლებად მოქმედებს, რამდენადაც ყველა მუდმივ აწმყოში ცხოვრობს – დაუგეგმავად არსებობს… ზოგადად, არსად ვიყავი ბოლომდე კარგად, რადგან აუტსაიდერად ვგრძნობდი თავს, თუმცა ეხლა უკვე აღარ მაინტერესებს, შეიძლება ითქვას, ყველგან კარგად ვარ. 

არც ვასხვავებ, შეიძლება ამ სივრციდანაც რაღაც მაინტერესებს, ისევე როგორც იქიდან, მაგრამ ეხლა უფრო ვფიქრობ იმაზე, არა რა შეიძლება ავიღო აქედან, არამედ რა შეიძლება მივცე მას, რა შეიძლება გავაკეთო აქ, ისეთი, რაც რაღაცას მოიტანს, დაეხმარება სივრცეს გაზრდაში. 

– თუ გეგმავ აქეთ უფრო მეტი დროის გატარებას?

– მას მერე რაც შვილები გამიჩნდა, ძალიან მინდა რომ დიდი ნაწილი აქ გაატარონ, ვცდილობ ამ საკითხის ბიუროკრატიულ გარკვევას, თუმცა რაც შეიძლება ხშირად და დიდი ხნით ჩამოვდივართ.

– შენს ნამუშევრებში ხშირად ხმარობ ფოტოგრაფიას, როგორია შენი სინათლესთან დამოკიდებულება?

– ჩემმა საყვარელმა ფოტოგრაფმა, უილიამ ეგლესტონმა, უთხრა ერთხელ თავის შეყვარებულს, რომ ფოტოგრაფია არის დრო და შუქი. როგორც მასალას, ხშირად ვხმარობ და ვფიქრობ ამაზე, ძალიან მაინტერესებს კინო ისტორია, განათების ფორმები და ასე შემდეგ. მაგალითად, გერმანია ძალიან კარგია ფოტოგრაფიისთვის, როგორც ხშირად ამბობენ, ნაცრისფერი სინათლე ჩრდილებს თითქმის არ აჩენს. ზოგადად, შუქთან ისეთი დამოკიდებულება მაქვს, როგორიც სამუშაო იარაღთან.

– კოვიდმა, ზოგადად, გარდამტეხი მომენტები გააჩინა სამყაროში, თუ იყო ამ პერიოდში რაიმე ასეთი გარდამტეხი შენს ცხოვრებაში?

– უფრო დაუგეგმავად, ყოველდღიურობით და პატარა დეტალებით სიხარული გამახსენა: ყავის დალევა, გასეირნება, ბუნებასთან კავშირი, რაც ალბათ ყველას მოუვიდა. იქედან გამომდინარე, რომ ვერ ვმუშაობდი, ვერ დავდიოდი სახელოსნოში, დავიწყე პოლაროიდების გადაღება. 

გერმანელებმა ყველაფერი რომ დაკეტეს, დატოვეს “essential business” და მასში, ასევე ჭკვიანურად, თუ რომანტიულად გაიყვანეს ყვავილების მაღაზიებიც. ამ პერიოდში, ბავშვები ძირითადად სულ სახლში იყვნენ… დღეში სამჯერ ლაგება, გაუჩერებელი ყოველდღიურობა რთულ პირობებს ქმნიდა. 

ერთადერთი გამოსავალი რაც ვნახე, ამ ყვავილებს ვყიდულობდი და ღამით, პოლაროიდით ვუღებდი სურათებს. პოლაროიდს არც სახელოსნო ჭირდება, არც ლაბორატორია და შემეძლო ღამით, სიჩუმეში თავისუფლად მემუშავა. აქედან მთელი პროექტი გამომივიდა. ეს იყო ამავდროულად ბუნებასთან ხელახალი კავშირი და ალბათ იმედის მომცემიც, რომ ყველაფერი მაინც წინ მიდის.

– გამოფენის ფარგლებში დაიბეჭდა წიგნიც, რომელშიც რამდენიმე ადამიანმა შეიტანა კონტრიბუცია, მოგვიყევი ამ პროცესის შესახებ.

– ლიზა ოფერმანს აქვს ასეთი პოზიცია, ის ხშირად ფიქრობს, თუ რა შეიძლება გააკეთოს აქაურობისთვის, მან, ნინა ახვლედიანთან და შვეიცარელ გრაფიკოსთან, დან სოლბახთან ერთად, შექმნა გამომცემლობა, „კონა წიგნები“. გამოცემული წიგნები არ იქნება მარტო სამხატვრო კატალოგები, არამედ ორიენტირებულია კულტურების შერწყმაზე, ისეთი ტექსტების ქართულად თარგმნაზე, რომლებიც არასდროს თარგმნილა, ან პირიქით – ქართული ტექსტების უცხო ენაზე. 

ეს წიგნი არის კოლაბორაცია ჩემს და ინგლისელ მწერალს, კირსტი ბელის შორის, რომელმაც ჩემი ნამუშევრებისგან სრულიად დამოუკიდებლად დაწერა ტექსტი. ტექსტი ბერლინის საქალაქო ბიბლიოთეკაზეა და იქ მუშაობის დროს მიღებულ გამოცდილებას აღწერს. 

ჩემს ნამუშევრებს და მის ტექსტს შორის უშუალო კავშირი არაა, მაგრამ ძალიან ბევრი საერთო თემა აღმოჩნდა, მაგალითად, როგორ ეძებდა სულ ადგილს ოჯახის გარეთ რომ ემუშავა, საუბრობს ბევრს განათებაზე, ზოგადად შუქზე, ფერებზე, ფანჯრებზე, თუმცა თავისებური ინგლისური თავშეკავებულობით. 

– როგორია სამომავლო გეგმები?

– ორ კვირაში ვაპირებთ უკან დაბრუნებას და რამდენადაც რთული მდგომარეობაა არ ვიცი რა და როგორ იქნება, თუმცა მინდა, რომ აქ გავაკეთო მეტი, არა ჩემთვის, არამედ რაღაც უფრო მეტად აქაურობისთვის.