#14 მელოდრამატული ინტერვიუ სოფო კილასონიასთან – გურამ მაცხონაშვილი
ავტორი: გურამ მაცხონაშვილი
გურამი: სოფო, კულტურა რა არის? და აქვე: რატომ ვამბობთ “კულტურას”, როცა ვგულისხმობთ “ხელოვნებას” და პირიქით? ეს რა ტოლობის ნიშანია?
სოფო:
გურამი: არა, არ გაასწორო ხოლმე.
სოფო:
გინდა იყო ჭკვიანი და დამოუკიდებელი? პიროვნება? მაშინ არავინ არაფერს გაპატიებს. თუ ეს არ გინდა, მაშინ კი ბატონო. ცოტა-ცოტას შეგიბრალებენ. ზოგადად, ალბათ ასეა ყველგან. და რადიკალურად პატრიარქალურ გარემოში მით უფრო. ქალის განაჩენი ასეთია. მე ამასთან უკვე ადაპტირებული ვარ.
შენი ინტერვიუების მელოდრამატულ ხასიათს უკვე გადავუხადეთ ხარკი, ახლა უფრო საქმიანები გავხდეთ. დავუბრუნდე კულტურის და ხელოვნების საკითხს?
გურამი: მელოდრამატულობის შლეიფი მაინც თან რომ გაგყვება მომდევნო პასუხებში, ამაში ეჭვიც არ მეპარება, სოფო!
(დავუბრუნდეთ)
სოფო: “კულტურისადმი” რომანტიკულ-ბუნდოვან-ემოციური დეფინიციები აღარ მახასიათებს. დიდი ხანია ჩემი თავისგან მკვლევარ ადამიანს ვზრდი, რაც საკმაოდ რთულია, მკვლევრის უნარების გამომუშავებაში განათლების არც ერთი საფეხური არ დაგვხმარებია ჩემს თაობას. ეს იმის მიუხედავად, რომ კარგი მოსწავლე ვიყავი ყველა საფეხურზე. ხაზს ვუსვამ, მკვლევრის უნარები. ცოდნაზე არ ვსაუბრობ. ჩემი მასწავლებლების მადლიერი ვარ… ყოველმა მათგანმა მასწავლა რაღაც ძალიან მნიშვნელოვანი.
ხელოვნება ყველაზე მეტად მაინტერესებს, ხელოვნება მაიძულებს უფრო ფართო კატეგორიის – კულტურის გააზრებას. ერთის ბუნების სწავლას მეორემდე მიჰყავხარ. კულტურა ფასეულობათა სისტემაზე დაშენებული ყველა იმ სფეროს ქსელია, რომელიც ხალხს – საზოგადოებას შეუქმნია, ქმნის და შექმნის. საზოგადოებრივი ცხოვრებაა სხვადასხვა მედიუმებად, კატეგორიებად, ფორმებად და პრობლემებად წარმოდგენილი. ფიზიკური და ინტელექტუალური შრომის ტიპების ნაკრებია, რომელშიც ერთნაირი წარმატებით იკიდებს ფეხს საზოგადოებისთვის სასიკეთო და ასევე სრულიად ნეგატიური პროცესები. თავისი დადებითი და უარყოფითი შედეგებით.
ხელოვნება კულტურის ერთ-ერთი ნაყოფია. თავისი მრავალფეროვანი ბუნებით. თავისებური ამოცანებით. პრეტენზიებით. განვითარების არეალით. რა თქმა უნდა, ებმის კულტურულ გარემოს და მონაწილეობს მის ფორმირებასა და განვითარებაში, მაგრამ სინონიმები არ არის. რაზე მიუთითებს ცნებების აღრევა? არაპროფესიონალიზმზე ან ზედაპირულობაზე. ასევე იმაზე, თუ როგორ იაზრებს სახელმწიფო კულტურას როგორც საზოგადოების იდენტობის მაფორმირებელ სფეროს. რაც სახავს ამ ცნებას. იაზრებს თუ არა საერთოდ? ასევე ვიაზრებთ თუ არა, რა არის ხელოვნება და გვაქვს თუ არა ადეკვატური მოლოდინები? ჩემი აზრით, არა. არაფერს ვიაზრებთ. აქამდე საქმე ამ სახელმწიფოში ჯერ არ მისულა. ყველა სახელმწიფო რგოლი დაბნეულია ამ საკითხთან მიმართებაში. და ავითარებს ქაოსს.
2004 წელს, ან 2005 წელს, როცა კულტურის პოლიტიკის საკითხებზე პირველად მსჯელობა დავიწყეთ, მე კი – წერა, მაშინ კულტურის მინისტრმა ინტერვიუზე მისულს მკითხა, ალბათ საკუთარ თავს უფრო დაუსვა ეს შეკითხვა, “რა განსხვავებაა კულტურის სფეროს მართვასა და ცენზურას შორისო”. ცხადია, ძალიან დიდი განსხვავებაა და საკითხის ასე დასმა, ხელების დაბანას ჰგავს. მაგრამ 2004 წელს ამ შეკითხვაზე პასუხი უნდა გაგვეცა. დღესაც რომ აქ ვართ, ეს დიდი პრობლემაა. კარგი მმართველობა კულტურის ჯანსაღ პოლიტიკას გულისხმობს, რომელშიც თანამედროვე ხელოვნება აძლიერებს საზოგადოების და ინდივიდის თავისუფალ აზროვნებას და ქმნის ამ თავისუფლების, კრიტიკული მსჯელობის თუ წარმოუდგენელის შემოქმედებითი დაშვების გამოცდილებას, რაც უპირობოდ მნიშვნელოვანია დემოკრატიული სახელმწიფოს და საზოგადოების ჩამოყალიბებისთვის.
სახელმწიფო უნდა ქმნიდეს ასეთი ხელოვნების არსებობის შესაბამის კულტურულ გარემოს. შესაბამისად, დიახ, უნდა იკვლევდეს საზოგადოების კულტურულ რაობას, პრობლემებს და რეაგირებდეს ნეგატიური ფაქტორების მოხსნის მიზნით. სხვაგვარად კულტურა ვერ გახდება “საზოგადოების კეთილდღეობის საწინდარი” რაც სადღაც – კულტურის პოლიტიკის სტრატეგიულ დოკუმენტში ჩავწერეთ. გადმოვწერეთ სხვა ქვეყნების დოკუმენტებიდან. მაგრამ ეს დარჩა ფურცელზე.
გურამი: გულის წასვლამდე ბევრს და ალბათ შემაწუხებლად ხშირად ვსაუბრობთ კულტურის პოლიტიკის სტრატეგიის მნიშვნელობაზე. და ამ ლაპარაკს ყურად არ იღებს სახელმწიფო. რას შვება სახელმწიფო მთელი ეს დრო – ეზარება თუ ეშინია?
სოფო: სინამდვილეში ეს არ არის იოლი საქმე. მხოლოდ შესაბამისი დოკუმენტების წერა საჭიროებს რამდენიმე ათეული პროფესიონალის მობილიზებას. პრაქტიკაში განხორციელება უფრო ფართო მასშტაბის შრომას გულისხმობს. სულ სხვა ადამიანების ჩართულობას. და რაც მთავარია, ამ პროცესის დაძლევა ვერ მოხდება რომელიმე კონკრეტული სამინისტროს რომელიმე დეპარტამენტის, რომელიმე განყოფილებაში. გამორიცხულია. ასეთ სტრუქტურულ ნიშაში შეიძლება მხოლოდ შეიქმნას ილუზია, მაგრამ არა რეალური პროცესი.
უნდა მოხდეს ის, რაც არ გააკეთა არც ერთმა ხელისუფლებამ პოსტსაბჭოთა საქართველოში – კულტურის სფეროს კვლევა-რეაგირებაზე პასუხისმგებლობის აღება და ხელოვნების ხელიდან გაშვება. ხელოვანებში და სახელოვნებო ინსტიტუციებში აღარ უნდა ეძებდეს ძალაუფლების მქონე ძალა პოლიტიკურ მხარდამჭერს.
უნდა შექმნას კვლევითი ცენტრები, რომლებიც შეაფასებენ კულტურულ გარემოს და ამის შემდეგ უნდა დადგინდეს რა და რა ტიპის ფონდების და ცენტრების ფორმირება უნდა მოახდინოს. და ამ ცენტრებსა და ფონდებში სხვადასხვა ვადით, მაგრამ დროებით, თავი უნდა მოიყარონ სხვადასხვა სფეროს პროფესიონალებმა, მაგრამ რომლებიც ასევე დაცლილები არიან “ქართული ნეპოტიზმისა” და საბჭოთა კომპლექსებისგან.
სახელმწიფო პოლიტიკა კულტურაში ერთი მხრივ, უნდა მუშაობდეს კულტურის სფეროს – საზოგადოების პრობლემების ანალიზის და რეაგირების მიმართულებით და მეორე მხრივ, მუდმივად მუშაობდეს იმისთვის, რომ სახელოვნებო პროცესი მაქსიმალურად იყოს თავისუფალი, ანუ ის უნდა დისტანცირდებოდეს მისგან. დისტანცირების ერთადერთი გზა დიდი დამოუკიდებლობის მქონე სახელოვნებო დონორ-ორგანიზაციების გაძლიერებაა.
გურამი: რას ფიქრობ, როგორ მოქმედებს ქართულ სათეატრო პროცესზე პოლიტიკური მოტივები (და ეს შეკითხვა იქით სულაც არ მიმყავს, რომ, აი, თეატრი თავისთავად მხოლოდ პოლიტიკური უნდა იყოს)?
სოფო: არ მგონია, რომ თეატრი მხოლოდ პოლიტიკური უნდა იყოს. თეატრი და ხელოვნების ყველა დარგი, შეიძლება იყო პოლიტიკური, ან – არა. ათასნაირი შეიძლება იყოს. ხელოვნებამ მოიპოვა მრავალფეროვნებაზე უფლება და ავტორის სუბიექტური გადაწყვეტილების უპირატესობა. და ეს დიდი ხნის წინ მოხდა. კიდევ ბევრი რამ მოიპოვა – უფლება, რომ არ იყოს მშვენიერი და ა.შ.
პრობლემა მაშინ კი არ არის, როცა ხელოვნება აპოლიტიკურია ან პოლიტიკური, არამედ მაშინ, თუკი ხელოვნებას ერთმევა მრავალფეროვნების უფლება. მრავალფეროვანი შინაარსის, იდეის, ფორმის, სუბიექტური ხედვის უფლება. სადაც ეს ხდება, იქ უნდა ვილაპარაკოთ პრობლემაზე – ან ტოტალიტარიზმზე, ან მის ნიშნებზე, ან მის კვალზე. საზოგადოებაზე, რომელიც ხელოვნებისგან ითხოვს სიამოვნებას, “სისწორეს”, “სიმართლეს”. ეს ყველაფერი საბჭოთა კულტურის გავლენაა. რაც შეეხება ქართული თეატრის პოლიტიკურ მოტივებს:
მთელი ქართული ხელოვნების წამყვანი ტენდენცია, ჩემი აზრით, საბჭოთა გამოცდილებაზე რეაგირებაა. მაგრამ არა გადაფასება, არამედ მისგან გაქცევა, თავის შეფარება. უწყინარი ადგილის ძიება. ქართული ხელოვნება გაურბის არსებულ დროსა და გარემოზე რეფლექსიას. თავს აფარებს “ზღაპარს”. მარტო სახელოვნებო სფერო? სრულიად საზოგადოება და სახელმწიფო ხედვაც მთლიანად ორიენტირებულები ვართ გართობაზე, ზეიმების ორგანიზებაზე. ნელ-ნელა ამას შევცვლით. სულ სხვაგვარი ხასიათის ხელოვნება დაწინაურდება.
ჩემი აზრით, აქ მთავარია თვითმიზნად არ იქცეს პოლიტიკურ-სოციალური საპროტესტო ნარატივების შეთხზვა. უფრო დიდი და სერიოზული ამოცანა უნდა იყოს დასახული, – სითამამე საკუთარი თავის, გარემოს და დროის ხედვის თვალსაზრისით. ამაში გამოცდილება არ აქვს ქართულ ხელოვნებას. ამის ტრადიცია არ გვაქვს.
გურამი: კონვულსიამდე მისული სიხშირით ვამბობთ: “დეცენტრალიზაცია”, “თავკომბალა თბილისი”, “რეგიონი”, “ხედვა”, “ინფრასტრუქტურა”, “თვითმართველობა”. მაგრამ ამ განმეორებადი სიტყვების იქით პროცესი არ მიდის. და გაცხადებული პოლიტიკის პირობებში ეს ერთი შეხედვით უცნაურია, იმიტომ, რომ ჩვენს ქვეყანაში პროგრესი ლამის ყველა სფეროში ტურისტების რაოდენობით იზომება. რომ, აი, “საქართველოს საზღვარი მეექვსე მემილიონე ტურისტმა გადმოკვეთა და ეს ძალიან მაგარია!”
შენ როგორ ხედავ ამ ორი სიტყვის გადაკვეთას: “კულტურა”, “პერიფერია”? მოდი, აქვე გკითხავ, რადგან მემილიონე, მეორე მემილიონე, მეექვსე მემილიონე ტურისტს, რომელმაც ჩვენი არაჩვეულებრივი საზღვარი გადმოკვეთა, ქვეყნის პრემიერ-მინისტრი ლიმუზინს ახვედრებს და შქმერულით უმასპინძლდება, მეექვსე მემილიონედ ვაჩვენებთ ტყლაპს, ნაბადს, ჩოხას, ფელამუშს, ღვინოს (ხშირად ფალსიფიცირებულს), იქ მერე ცოტას სუხიშვილები წაუცეკვებენ ამ ცხელი შქმერულის ფონზე… მოკლედ, როგორ ჯობია, რომ დავხვდეთ მეშვიდე მემილიონე ტურისტს, ცოტა რომ ამოვყვინთოთ ამ შქმერულიდან? კულტურაში აქცენტები როგორ შევცვალოთ და ხედვის კუთხე როგორ გავაფართოოთ?
სოფო: ეკონომიკური და ადმინისტრაციული დეცენტრალიზაცია მაინც სახელმწიფო პოლიტიკის ფარგლებში უნდა ხდებოდეს. ხომ ასეა? კულტურის მიმართულებაში კი მუნიციპალიტეტების მუშაობა საერთოდ აცდენილია არა მხოლოდ საერთო ხედვას, არამედ ჩვენს საუკუნეს.
როცა ვახსენეთ, ზემოთ, კვლევა და კვლევაზე დაფუძნებული მართვა – ასეთი მოდელი რომ ფუნქციონირებდეს და მეტიც – გვაინტერესებდეს, მაშინ სახელმწიფო აღიარებდა, რომ კულტურის სფეროში რეგიონებში მცხოვრები საზოგადოება სასწრაფო დახმარებას საჭიროებს და არ არსებობს დღეს უფრო სერიოზული პრობლემა ამ სფეროში.
ეს თითქოს ყველამ იცის, მაგრამ ახლა გადავხედოთ ნებისმიერი წლის ბიუჯეტს, სახელმწიფო ბიუჯეტიდან კულტურის სფეროსთვის გახარჯული თანხების რამდენი პროცენტი იხარჯება რეგიონებში კულტურული გარემოს რეანიმაციისთვის? სასაცილოდ მიზერული.
რაში იხარჯება ყველაზე მსხვილი და თან გარანტირებულად ფიქსირებული ბიუჯეტი? ისეთ დიდ პროექტებზე, რომელზე წვდომაც ეკონომიკურია, სოციალურად ძალიან ძლიერ ჯგუფებს აქვთ მხოლოდ და კიდევ მათ, რომლებიც დედაქალაქსა და ცოტაც ბათუმში ვცხოვრობთ.
გურამი:
სოფო: “ჩეკ ინ ჯორჯია” არანაირ კავშირში არ არის იმ საკითხებთან, რაზეც მე და შენ ახლა ან სხვა დროს ვსაუბრობთ ან ვფიქრობთ. ჩვეულებრივი კომერციული პროექტია, რომელსაც საუბედუროდ სახელმწიფო აფინანსებს. რატომ? ამას “საიამ” არაერთგზის უპასუხა.
მეც ვუპასუხე, როცა ზემოთ “ქართულ ნეპოტიზმზე” მოგწერე 🙂 ან ელიტების ჩართულობაზე ისეთ პროექტებში, რომლებიც აცდენილია საზოგადოების ინტერესებს.
შენ ორი სხვადასხვა საკითხი წამოჭერი. საერთაშორისო სივრცეში ქართული კულტურის ინტეგრაციის და კიდევ მეორე – ტურიზმზე დაკიდული ადგილობრივი პროცესების საკითხი.
პირველი ძალიან მნიშვნელოვანია ალბათ. მოგვწონს თუ არა, ჯერ კიდევ 2008 წლამდე ევროპელები გვეკითხებოდნენ, ვართ თუ არა ჩვენ რუსები. შესაბამისად, ჩვენ წინაშე მნიშვნელოვანი ამოცანა იყო და ნაწილობრივ კიდეც არის, ვაჩვენოთ რომ არა მხოლოდ სხვა სახელმწიფო ვართ, არამედ სხვა ერი ვართ, რაც ნიშნავს იმას, რომ სხვა კულტურას წარმოვადგენთ. ძალიან რთულია, როცა სახელმწიფოს არ აქვს იმდენი ფული, რომ ძლიერი ქვეყნებივით მოიქცეს, ჩამოაყალიბოს საზღვრებს მიღმა თავისი კულტურის ცენტრები, ამიტომაც თანმიმდევრული პოლიტიკა და კულტურული დიალოგი მნიშვნელოვანია.
მით უფრო, ევროკავშირში ინტეგრაცია გვავალდებულებს (სხვადასხვა კონვენციებისა და ასოცირებული ხელშეკრულების ძალით) ვიყოთ ევროპული ფასეულობების სახელმწიფო და ამავდროულად, შევინარჩუნოთ ჩვენი კულტურა მთელი თავისი მრავალფეროვნებით.
მე არ ვიცი, რამდენად თანმიმდევრულები ვართ ამ მიმართულებით მუშაობის თვალსაზრისით. ხანდახან მეჩვენება, რომ ერთჯერადად ვხარჯავთ დიდ ენერგიას და ფინანსებს და არ გვაქვს გრძელვადიანი სამოქმედო გეგმა. მაგალითად, მე არ ვიცი, რა მოხდა ფრანკფურტის წიგნის ფესტივალის შემდეგ. ამის შემდეგ არსებობს თუ არა საერთაშორისო სცენებზე ჩვენი არსებობის გეგმა… თუ აღარ. არაფერი მსმენია.
სამაგიეროდ ვიცი, რამდენად რთულია დამოუკიდებელი ორგანიზაციისთვის საერთაშორისო პროექტის გაკეთება. ძალიან ლიმიტირებულია არტისტის სადმე წასვლის ხელშეწყობისთვის არსებული რესურსი. ისე როგორც ძალიან ცოტაა უცხოელი ხელოვანების თუ მკვლევრების მოწვევის რესურსები. ძალიან ექსკლუზიურია ასეთი შესაძლებლობები.
უბრალოდ იმას გეტყვი, რაზეც ბოლო დროს მომიწია ფიქრი. არსებობს სფერო (რაშიც მე დიდად კომპეტენტური არ ვარ) კულტურული ეკონომიკა. ტურიზმში ძალიან დიდი და ღერძული წილი კულტურულ მემკვიდრეობაზე მოდის ყველგან. ჩვენთანაც ამაზე დგას.
გურამი: აი, ელიტები ახსენე ზემოთ… რატომ არის ქართული თეატრი (და არ გიტოვებ სივრცეს იმის სათქმელად, რომ არა, არ არის) ასეთი მიუწვდომელი (არა ტექნიკურად) მაყურებლისთვის? ცოტა მაღალი მოდის პრინციპით ხომ არ მუშაობს? რომ აი, ვიწრო წრისთვის, მხოლოდ რჩეულებისთვის, მხოლოდ განსაკუთრებულებისთვის… და ეს ყველაზე ხილული გახდა ახლა, ჩაკეტილი თეატრების პირობებში. მოდის ინდუსტრიაში არსებობს მოსაზრება, რომ მაღალი მოდა წარსულის მოდაა და ის თეატრი, რომელიც აქ და ახლა “ხდება”,
ჩვენთან, არის აწმყოს თეატრი? არის სულ, სულ, სულ ცოტათი მაინც ადეკვატური?
სოფო:
გურამი:
სოფო: ჩვენთან თეატრი მიუწვდომელი არ არის. ტრენდული არ არის. მოდისგან განსხვავებით. არა? და ძალიან ლოგიკურია, რომ არ არის.
გურამი: მოდამ მოახერხა, რომ ტრენდული გამხდარიყო. თან, მეორეული ტანსაცმლის ქვეყანაში. თეატრმა რა მოახერხა?
სოფო: თუ ექსპერიმენტულ მცირე პროექტებს არ შევეხებით, ტრადიციული ქართული თეატრი არ აინტერესებს იმ მაყურებელს, რომელსაც აინტერესებს თანამედროვე ხელოვნება, თანამედროვე ხელოვნებაში ვგულისხმობ ფასეულობრივად თანამედროვეს და არა ახლა შექმნილს.
ქართულმა თეატრმა თუ რამე მოახერხა, ეს მოახერხა ჩემს დაბადებამდე და შემდეგ – ჩემს ბავშვობაში. ჩემს დაბადებამდე, სტალინურ ეპოქაში, მეტ-ნაკლები და ფრაგმენტული წინააღმდეგობა გაუწია პროცესს, რომელსაც უნდა ვუწოდოთ თავისუფალ აზრსა და შემოქმედებაზე ძალადობა. ცხადია, ეს წინააღმდეგობა ინდივიდების სიცოცხლის ხარჯზე მოხდა და დამარცხდა. მაგრამ მაინც მოხდა.
ამის შემდეგ მეორეჯერაც მოახერხა, ოღონდ სულ სხვა რამ – გვიან საბჭოთა კულტურაში, როცა სუსტი იყო ძალადობა, მაგრამ რომელსაც ახასიათებდა სტაგნაცია, თბილი უძრაობა და ინერციულობა, არქეტიპების სისუსტე და ძალაგამოცლილობა, ქართულმა თეატრმა ძალა და შინაარსი შესძინა სიტყვას, ქმედებას. მოკლედ, თავის სპეციფიკურ ენას.
ანტისაბჭოთა თეატრი არ ყოფილა ეს. ეს იყო ხარისხიანი თავის სპეციფიკურ ენაში. ვირტუოზულიც. ისეთი ფორმის მიღწევა შეძლოა, რომელმაც გვიან საბჭოეთის მოცემულობაში მაინც დამაჯერებლად აალაპარაკა ავტორი და ადამიანი სცენიდან. ვიცი, რომ ახლა ძალიან ზედაპირულად ვმსჯელობ. მაგრამ ასეთი ფორმატი გაქვს.
გურამი: აი, ეს ექსპერიმენტული ნაწილი… წლებია ვუყურებთ, რომ ქართული თეატრი (როგორც პროცესი) ცდილობს დატოვოს ქართული თეატრი (როგორც უზურპირებული კედლები). სად გადის ის მთელი თავისი ნიშანთა სისტემებით?
სოფო: არ მომწონს ეს “ქართული თეატრი”, “ქართული კულტურა” და “ქართული ხელოვნება”. ზოგადად, იმდენი რამ ავკიდეთ ამ “ქართულს”, ჩვენვე ვეღარ ვიტანთ საკითხის ასე დაყენებას და თანაც, აპრიორი ვუჭრით ფესვებს სახელოვნებო სფეროში სხვა ეთნიკური ჯგუფების ჩართულობას. მგონი, ამაზეც უნდა დავფიქრდეთ.
თუნდაც ახლა, აქ, მე და შენ. იქნებ ამის ბრალია, რომ არ გვყავს არაქართული გვარის არტისტები. იქნებ ამის ბრალია, რომ ერთ-ერთ სახელოვნებო უმაღლეს სასწავლებელში მისაღებ გამოცდებზე დღემდე იჩაგრებიან საქართველოს მოქალაქეები – ეთნიკური აზერები ან სომხები, ან სხვები.
იმიტომ.
არ სწამს არავის, რომ მათ დაწერილს და სათქმელს მოვისმენთ და გავითვალისწინებთ.
გურამი: და ალბათ სავსებით სწორადაც ეშინიათ…
სოფო: დიახ, რა თქმა უნდა. სწორადაც არ სწამთ. და აი, ამაზე კულტურის პოლიტიკა არ რეაგირებს. სამაგიეროდ, სოფელ კუმურდოში კონფლიქტის დროს ძეგლთა დაცვის სააგენტოს წარმომადგენლები პოლიციის თანხლებით ჩავლენ. როგორც ეს ხდება მუდმივად და ასე, დაშინებით ჩაახშობენ ადგილობრივი მოსახლეობის წყენას. მერე გავა დრო და მოხდება რაღაც ძალიან მტკივნეული და ჩვენ დაგვავიწყდება ჩვენი შეცდომები.
გურამი: ახლა, როცა მესამე “ახალი დრამის” კეთების პროცესში ხარ (ალბათ ამ მიმოწერის დროსაც), არ ვარ დარწმუნებული, რომ ესაა, რაზე ლაპარაკიც ახლა ყველაზე მეტად გინდა, მაგრამ, ცხადია, მე მაინც არ გავითვალისწინებ შენს სურვილებს და სულ ბოლოს ამას გკითხავ: “ახალი” და “დრამა” – აი, ეს ორი სიტყვა რომ განვმარტოთ. “ახალი” რასთან მიმართებით? და კიდევ: რა არის “დრამა” ახლა, აი, 2020-ში?
სოფო:
20 წლის წინ საქართველოში ფორმირებული თანამედროვე ხელოვნების მიზანი ალბათ იყო ეროვნული იდენტობის ჩამოყალიბება, მოგონება და ამავდროულად, გამოტოვებულის ათვისება. რამაც გამოიწვია წარსულზე “ფიქრის” გაძლიერება” და “ევროპული ფორმების” მიმბაძველობა.
ახლა კიდევ უფრო სხვა ეტაპია. მგონი, ვაცნობიერებთ, რომ გამოტოვებული ცოდნაც ასათვისებელია და ამ “ახალ ცოდნას” უნდა შევხედოთ – როგორც საკვებს, დამხმარე საშუალებას, რომ რაც შეიძლება თამამად ვიკვლიოთ, თუ რა არის ჩვენთვის ხელოვნება და როგორ შეგვიძლია მისი, როგორც მედიუმის გამოყენება.
მე არ მგონია, რომ საბჭოთა კულტურაში ფორმირებული კედლებიდან იმიტომ უნდა გავიდეთ, რომ უარვყოთ და დავივიწყოთ ჩვენი უახლესი წარსული და სტრესები. უნდა გავიდეთ იმიტომ, რომ მისი წესებით აღარ “ვითამაშოთ”, უნდა გავიდეთ იმიტომ, რომ ვდისტანცირდეთ და დისტანციიდან შევაფასოთ ეს გამოცდილებაც და ჩვენი თავიც.
“ახალი დრამა” თავდაპირველად იყო ჩემი რეაქცია, რომ დრამატულ ხელოვნებაში, რომელსაც ყველაზე ინტენსიურად ვაკვირდებოდი და ვაფასებდი, დამეშვა ისეთი რამის პრეცედენტი, რომელზეც მეუბნებოდნენ, რომ “მაგას მაყურებელი არ ითხოვს”. და პირველივე წელს აღმოჩნდა, რომ თანამედროვე დროზე, გარემოზე და ადამიანზე რეფლექსირებული თეატრის თუნდაც მცდელობა ნამდვილად არის ის, რასაც მაყურებელი ჰყავს და ბევრად მეტი, ვიდრე თეატრ/მუზეუმს.
რომ არა ეს დაინტერესება, მესამე წრეზე არ წავიდოდით. რაღაცას არ ვანგრევთ, ახალს ვაშენებთ. ჩვენი გარემოსთვის ახალს. მსგავსი ეტაპები სხვაგან გავლილია. ჩვენ ახლა გავდივართ. არანაირი პრეტენზია არ გვაქვს, რომ წარმოუდგენლად შთამბეჭდავ პერფორმანსებს ვაკეთებთ. 2000 ლარად? არა. მაგრამ ვმეცადინეობთ იმაში, რაშიც ვერ ვმეცადინეობთ აკადემიურ სივრცეებში – რისკზე წასვლა. ახალი და ტაბუირებული თემების გაცოცხლება, ისეთი ფორმების დანერგვა, რაც გვაშინებს, ისეთ დროსა და გარემოში მუშაობა, რაც გაზრდის თავისუფლების განცდას არტისტში.
მოკლედ, ვმეცადინეობთ იმაში, რაშიც არასდროს არსად არ გვიმეცადინია. პირადად მე ვმეცადინეობ, როგორ გავაკეთო თანამედროვე ხელოვნების დიდი პროექტი მაშინ, როცა საქართველოში არც კანონი, არც საგადასახადო სისტემა და არც საგრანტო პროცესები არ არის მორგებული საამისოდ. ახლა ბევრად უკეთ ვიცი, სად გვაქვს პრობლემები, ვიდრე მაშინ, როცა 10 წელი ვიჯექი რედაქციაში და ვწერდი.
მაგალითად, რუსეთში პოლიტიკური ხასიათი შეიძინა ამ ცნებამ, როცა მიხეილ უგაროვმა და ელენა გრემინამ თანამედროვე პოლიტიკური დრამატურგიის კითხვების ფესტივალი ჩამოაყალიბეს, რასაც პუტინის ხელისუფლება ძალიან მტრულად შეეგება და დღეს ეს ფესტივალი აღარ არსებობს. ცოცხლები აღარ არიან არც უგაროვი და გრემინა. უგაროვი ის რეჟისორია, რომელსაც ძალიან ახალგაზრდა შევხვდი, როცა სამეფო უბნის თეატრში ჩამოიტანა ლაშა ბუღაძის “ოთარი”. პოლიტიკურ-ისტორიული შრეებით.
ამგვარად წაკითხული თანამედროვე ქართული პიესა იმ დროს არც არსად არ იყო დადგმული. მაშინ მან მიამბო თავის წამოწყებაზე და რეპრესიებზე. როცა თბილისურ “ახალ დრამას ” ვგეგმავდით, გულის სიღრმეში ვფიქრობდი, რომ ამ პროექტის პოტენციური პარტნიორები იქნებოდნენ ყველა ის ფესტივალები, რომლებიც პირდაპირ თუ ირიბად, სხვადასხვაგვარად, მაგრამ მაინც ინარჩუნებდნენ ამ ცნება/ლოზუნგს, როგორც ნიშანს იმისა, რომ ხელოვნება წარმოუდგენიათ უფრო ფართო მასშტაბის პროცესად, ვიდრე ის წარმოადგენდა საბჭოთა კულტურის წიაღში.
საბჭოთა კულტურაში ხელოვნება გამორიცხავდა ავტორის ნებას, პროტესტს თუ თავისუფლებას. ამიტომაც არ დამიწყია ახალი ორიგინალური სახელწოდების ძიება. სიახლე ყველა სოციუმში განსხვავებულია. 3 წლის წინ ჩვენთვისაც სხვა იყო, წელს კიდევ სხვა რამეა. ცვალებადი ცნებაა. მთავარია იცვლებოდეს იმის მიხედვით, თუ როგორ ვვითარდებით. მოსკოვში “ახალი დრამის მოძრაობა” აღარ არსებობს. მაგრამ არსებობს სხვაგან სხვადასხვა მასშტაბის პროექტების სახით. ადრე თუ გვიან ჩვენ დავიწყებთ დიალოგს. 🙂
[საუბრის დასასრული]