არუარყოფა: თამარ ნადირაძე

გააზიარე სტატია

ავტორი: ნიკა ნადირაშვილი

გალერეისკენ მგზავრობისას ტაქსის მძღოლისგან სამოქალაქო პროტესტის მიმართ ბრალდებებს ვისმენდი. ბოლოს მომაძახა: აღარ მინდა შენთან ლაპარაკი, 7 წლის ბიჭისგან არაფერი მესწავლებაო. შევეშვი. ჩამოვედი.

გზის ნახევარი ფეხით გავიარე. ხელოვნების ისტორიკოსის, დიმიტრი თუმანიშვილის სიტყვები გამახსენდა: „ყველას აქვს საკუთარი აზრის გამოთქმის უფლება, მაგრამ არა – საკუთარი უაზრობის“. ეს ფრაზა იმიტომ დამამახსოვრდა, რომ მის შინაარსს არ ვიზიარებდი. შარშან კი მიკ ჯექსონის 2017 წლის ფილმი – „Denial (უარყოფა)” ვნახე, რომელშიც ჰოლოკოსტის მკვლევარი ფაქტების გამყალბებელ ფაშისტ ისტორიკოსს, რომელიც უარყოფს ჰოლოკოსტის არსებობას, ეუბნება: „[ყველაფერს ვერ უარყოფთ] ყველა [თქვენი] მოსაზრება არ არის თანასწორი, რადგან არსებობს გარდაუვალი ფაქტები: მონობა არსებობდა; შავი ჭირი მოხდა; დედამიწა მრგვალია; ყინული ლღვება და ელვისი ცოცხალი აღარაა“. ალბათ, დიმიტრი თუმანიშვილიც, გარკვეულწილად, ფაქტების უარმყოფელ მოსაზრებებს მიიჩნევდა „უაზროდ“… ერთხელ ისიც მითხრა, „თუკი ერთ საღამოს ვიტყვი: „რა მშვენიერი დილაა“, ბევრი არ იფიქროთ, წამიყვანეთ ფსიქიატრიულ საავადმყოფოში“.

ბოლო წლებში პირადად შევეჯახე ფაქტების უარმყოფელ მოსაზრებებს. ამ მხრივ კულმინაციური 2020 წლის საპარლამენტო არჩევნები იყო. ოქმების 8%, რომლებიც გაყალბდა, გასაჯაროვდა. თუმცა, საზოგადოების მნიშვნელოვანმა ნაწილმა ეს უარყო. ზოგმაც, უბრალოდ, უგულებელყო. კაცმა რომ თქვას, რა ჯობია, როდესაც ოპონენტი, ტაქსის მძღოლის მსგავსად, ფაქტების უარმყოფელია თუ როდესაც უტყვია? სიჩუმის შემთხვევაში, შენ ხომ არასდროს იცი რა დგას მის უკან: იქნებ ისიც ფაქტების უარმყოფელია და, უბრალოდ, არ აღიარებს ამას საჯაროდ, ან იქნებ სულაც შენი თანამოაზრეა, მაგრამ, მაინც, სხვადასხვა მიზეზის გამო, დუმილს ამჯობინებს? უკანასკნელის შემთხვევაში, ტომას ჯეფერსონის სიტყვები მახსენდება: „იმისთვის რომ ტირანიამ ფეხი მოიკიდოს, საკმარისია სინდისიერი ხალხის სიჩუმე“.

გარდა სამოქალაქო პროცესების მიმართ პოზიციის გამოხატვისა, აღნიშნულს ყოველთვის ვითხოვ არტისტებისგან. ამაზე მე და ჩემს კარგ მეგობარს, ხელოვნების ისტორიკოსსა და კრიტიკოსს, ქეთი შავგულიძეს, არაერთხელ გვისაუბრია. ქეთი ფიქრობს, რომ არტისტების მხრიდან პოზიციის ნიველირების ერთ-ერთი მიზეზთაგანი შემდეგია: “უკვე ტოტალიტარული რეჟიმების შემდგომი ფობიების ნარჩენ[ი] მოვლენებ[ია], რომელიც იდეის თავს მოხვევის, რეციპიენტზე “ძალადობის” შიშებს უკავშირდება”.

საბოლოოდ მივადექი 4710-ს.

მოტივი, რაზეც პირველ რიგში მინდა ყურადღება გავამახვილო, თამარ ნადირაძის პერსონაჟთა სახეებია, რომლებიც „ამერიკული გოთიკის“ შემქმნელის, გრანტ ვუდის პერსონაჟებს მაგონებს (ზოგჯერ ესპანელი არტისტის, [ხ]ოან კორნეიას შავ იუმორთანაც ბადებს ალუზიებს).

American Gothic, 1930, გრანტ ვუდი

Daughters of Revolution, 1932, გრანტ ვუდი

n_d, ხოან კორნეია

ვუდი „ამერიკული რეგიონალიზმის“ მიმდინარეობას განეკუთვნება, რომელშიც განსხვავებული ესთეტიკის მხატვრები ერთიანდებიან, თუმცა ყველა მათგანის მხატვრული კვლევის საგანი ამერიკული შუა დასავლეთის, ძირითადად, სოფლად მცხოვრები ადამიანების ცხოვრების წესია. იმ პერიოდის ევროპის დიქტატორულ რეჟიმებში სწორედ ამერიკული რეგიონალიზმის მიმდინარეობისთვის დამახასიათებელი ფიგურატიული ხელოვნებაა პოპულარული და პროპაგანდის იარაღად ქცეული. ამის გამო ამერიკული რეგიონალიზმი მის სამშობლოში (და არა მხოლოდ) პოლიტიკურად პრობლემური ხდება (The Art Story, n.d.). როგორც თემით, ისე ფორმით, რეგიონალისტი მხატვრები მზარდი ტენდენციის მქონე ამერიკულ აბსტრაქტულ ექსპრესიონიზმს ოპონირებენ. ამ მხრივ თავად გრანტ ვუდი „უპირისპირდება“ მეინსტრიმს; მისი პერსონაჟები კი – ინერტულად – გავლენიან ურბანულ რეალობას, სადაც „ცხოვრება ჩქეფს“.

ვფიქრობ, თამარ ნადირაძის ამ სერიაშიც, ინდივიდის და გარემოს/რეალობის კონფლიქტი, მნიშვნელოვნად, პერსონაჟთა ხშირად უმეტყველო და/ან ინერტულ სახეებში იკვეთება: ისინი თითქოს ყაბულს არიან რეალობასთან და, რასაკვირველია, ყოველი მათგანი უბედურია.

The Empty Feast (ნამუშევრის დეტალი), 2021, თამარ ნადირაძე

Many Ways, Many CHances (ნამუშევრის დეტალი), 2021, თამარ ნადირაძე

Under the Table (ნამუშევრის დეტალი), 2021, თამარ ნადირაძე

ამასთან, ეს კონფლიქტი პროტესტის მილეული მუხტის მატარებელია და ამ მხრივ ნადირაძის შემოქმედება ვერ კლასიფიცირდება, როგორც ე.წ. Protest Art. მეტიც, ერთი მხრივ, პერსონაჟთა თვითკმარი, არამეამბოხე, კონფორმისტული სულისკვეთება და, მეორე მხრივ, სერიაში ხშირად გამეორებული რუტინული სიუჟეტები იმ დრამას და იმგვარ ეგზისტენციალურ ჰორორს აღძრავს დამთვალიერებელში, როგორც ნორდიკული ვიზუალური ხელოვნების არაერთი გამოვლინება ედვარდ მუნკის ადრეული პერიოდის ნამუშევრებიდან ლარს ფონ ტრიერის კინემატოგრაფიამდე (ამ უკანასკნელთან პარალელს ხელოვან ლადო ლომიტაშვილს დავესესხები).

მელანქოლიის, როგორც მთავარი მუხტის ამოცნობის შემდეგ, თამარ ნადირაძის პოზიციით დავინტერესდი – როგორ აფასებს ის იმ ეგზისტენციალურ კრიზისს, რომელზეც მისი ნამუშევრები საუბრობენ: არის ეს ავტორისთვის დროებითი და არასასურველი რეალობა? არის ეს კრიზისი, რომელიც უნდა გადაილახოს? თუ მოცემულობაა, რომელსაც უნდა შევეგუოთ და „შეჩვეული ჭირის“ ალიბით, მიმღებლურებიც კი ვიყოთ მის მიმართ?

ნატურმორტი, 2021, თამარ ნადირაძე

პასუხი საგამოფენო სივრცის მეორე დარბაზში ვიპოვე: ნატურმორტის ჟანრის ნამუშევარში გადამწიფებული ხილია წარმოდგენილი და თუკი იკონოგრაფიული ინტერპრეტაციის მეთოდს გამოვიყენებთ, სადაც ბროწეული აღდგომის და განაყოფიერების სიმბოლოა; ყურძენი, ქრისტეს სისხლის ალეგორიად – ხსნის; ვაშლი, სხვა დანარჩენთან ერთად – როგორც ახალგაზრდობის, ისე სიბრძნის; მსხალი კი – უკვდავების (Mitchell, 2016), შეგვიძლია ვივარაუდოთ, რომ ნამუშევარი ამ პოზიტიური მოცემულობებისა თუ ღირებულებების ხრწნას და ჩამოშლას აჩვენებს. მხოლოდ ეს სიმბოლური ობიექტები რომ ყოფილიყო დატანილი ნატურმორტში, ვიფიქრებდი, რომ აქაც, ერთგვარად, გრძელდება წინა ნამუშევრების პათოსი, უბრალოდ, მეტი სიმძაფრით.

თუმცა ხილთან ერთად აქ თაგვიცაა, როგორც სიკვდილის/ცოდვის სიმბოლო (Saint Louis Art Museum, n.d.). მეტიც, თაგვი/ვირთხა ასევე ბოროტების აბსოლუტის, სატანის სიმბოლოდაც გამოიყენებოდა საუკუნეების განმავლობაში, ხელოვანთა მიერ. მაგ., გერმანელი ფერმწერის, გეორგ ჶლეგელის 1635 წელს შესრულებული „ნატურმორტი დესერტით“ სიმბოლოებით ერთ-ერთი ყველაზე მსუყედ გაჯერებული ნამუშევარია: კაკლის ხის ტექსტურა როგორც ჯვრის სიმბოლო; ღვინო და ყურძენი – წმინდა ზიარების; თეთრი ყვავილი – ქრისტესი; მონეტები – იუდასი; „ზეციური“ ჩიტის „მოპასუხე“ თაგვი – სატანის, რომელიც კაკალს უტრიალებს (Knapp, 2019).

ნატურმორტი დესერტით, XVI, გეორგ ჶლეგელი

ამრიგად, ვუშვებ, რომ თამარ ნადირაძე მელანქოლიური, „წარმავალი“ გარემოს აღწერასთან ერთად აფიქსირებს საკუთარ პოზიციასაც, როდესაც ბოროტების პერსონიფიცირების შედეგად, თაგვის სახით, წარმოგვიდგენს ერთადერთ პერსონაჟს, რომელიც არ არის დეზორიენტირებული და ხელს უწყობს ზემოხსენებული, ისედაც ნიველირებული ღირებულებების საბოლოოდ წაბილწვას.

ავტორის „შეფასებით“ პოზიციას ასევე ვხედავ სერიის დომინანტურ კოლაჟშიც, რომელიც სადილის სცენას გამოსახავს და რომელთანაც დამთვალიერებელი ასრულებს საგამოფენო პროცესიას.

The Empty Feast, 2021, თამარ ნადირაძე

ხელოვანი, Movement-თან ინტერვიუში საუბრობს იმ ადგილზე, სადაც ის დაიბადა და გაიზარდა და, სადაც ერთ დროს დედასთან ერთად სამკურნალო მცენარეებს აგროვებდა. ახლა იქაურობა ხრიოკია. პირველი, სწორედ, ალბათ, ხელოვანის ცოდნის გარკვეული კაპიტალია ბოტანიკაში, რაც აღნიშნულ ნამუშევარში თვალში მხვდება – თითქოს სწორედ მცენარეებია, რომლებიც, სხვა მხატვრული მოტივებისაგან განსხვავებით, სიცოცხლისა და სილამაზის ენერგიას გამოხატავენ.

შემდეგ უკვე თვალი სიუჟეტისკენ გამირბის და აქაც, გრანტ ვუდის ესთეტიკასთან უკვე ნახსენები პარალელი მიმეორდება. თუმცა, აღნიშნულ ნამუშევარში კიდევ უფრო დიდი დოზით ვიღებ იმას, რაც მჭირდება – ხელოვანის შესაძლო პოზიციას. სერიის აღწერისას თავად არტისტი ინტერვიუში ამბობს: „ახლა უკვე კონკრეტული ნარატივები შეიძინა, მაგალითად, გარეთ რაც ხდება“, უშუალოდ ამ ნამუშევარზე კი აღნიშნავს: „დიდი ხანია ვფიქრობდი ერთ სიუჟეტზე: ფიროსმანის ნამუშევრებს ვარჩევდი. [იქ] ყოველთვის არის ქეიფის სცენები. ბოლო პერიოდმა მიბიძგა, რომ გამეკეთებინა ნამუშევარი ცარიელი სუფრით. დღევანდელობაც არის იმიტომ, რომ…“. ინტერვიუში მეტი კონკრეტიკა მოცემული არ არის და პასუხგაუცემელი რჩება კითხვა, თუ რატომ არის სუფრა ცარიელი.

თუკი სოციალური საკითხების მიმართ ხელოვანის მგრძნობელობას გავითვალისწინებთ, აღნიშნული გადაწყვეტა შესაძლოა, მიმდინარე სოციალურ სიდუხჭირეს გამოხატავდეს. მაგრამ, აქაც ჩემს თავს უფლებას მივცემ და შემდეგნაირ ინტერპრეტაციას შემოგთავაზებთ: თუ დააკვირდებით, პერსონაჟების დამოკიდებულება სუფრის მიმართ ჩვეულია: თითქოს მათ წინ საკვებია. შესაბამისად, მით უფრო, თუ არტისტის მიერვე ნახსენები ფიროსმანის მოტივს გავითვალისწინებით, მეფიქრება, რომ თამარ ნადირაძე გვიჩვენებს იდეისგან გამოცალკევებულ, მხოლოდ ფორმით შენარჩუნებული ტრადიციის მექანიკურ რუტინას: როდესაც საზოგადოება, შედეგის მიღწევის ნაცვლად, პროცესზეა ორიენტირებული. ამ დროს მთლიანად იდეა-შინაარსს ფორმა ანაცვლებს და იმიტირებს.

დაახლოებით ამ საკითხს შევეხე, როდესაც ვისაუბრე Dédicace Gallery-ში ლია ბაგრატიონის 2018 წელს განხორციელებულ ინსტალაციაზე – „1001-ე რაუნდი“, სადაც ბაგრატიონმა დამთვალიერებელს ტრადიციული სახელოვნებო კონტექსტი დაახვედრა, „ხელოვნების“ გარეშე. ეს „პრობლემა“ ცხოვრების სხვა სფეროებზეც განვაზოგადე, მაგალითად, ეკლესიაზე, „რომელშიც ბევრი იცავს ფორმისმიერ წესებს ისე, რომ ავიწყდება ერთობის მთავარი იდეა – ქრისტიანობა.

პოლიტიკა, რომელშიც, პოლიტიკოსად ქცეული ფსევდოლიდერები პოლიტკორექტულ საჯარო განცხადებებს აკეთებენ, ხდებიან პოპულისტები და მათაც ავიწყდებათ მთავარი იდეა – ხალხის მსახურება. სახელოვნებო კონტექსტი: დავდივართ გამოფენებზე, ვსვამთ ღვინოს, ვსაუბრობთ ყველაფერზე და “გვავიწყდება” მთავარი – ხელოვნება“.

თამარ ნადირაძის სუფრის თემაზე შესრულებულ ნამუშევართან უცნაური დამთხვევაც მაქვს: ამავე პერიოდში რამდენჯერმე ვუყურე ეტორე სკოლას 1976 წლის ფილმის – „ბინძურები, მახინჯები, ბოროტები“ – სადილის სცენას: იქ, ერთი მხრივ, პერსონაჟები სპაგეტის მაინც მიირთმევენ, თუმცა, ამავდროულად, დეჰუმანიზირებულ არსებებს წარმოადგენენ.

Brutti, Sporchi e Cattivi, 1976, რეჟისორი – ეტორე სკოლა

თამარ ნადირაძის პერსონაჟების შემთხვევაში, ისინი, ცარიელი თეფშების მიუხედავად, ჯერ კიდევ ინარჩუნებენ, თუმცა გრანტ ვუდისეულ, მაგრამ მაინც ჰუმანურ ჰაბიტუსს და ეს, ალბათ, გაგრძელდება მანამ, სანამ მარცხნივ მჯდომი მამაკაცის უბიდან თაგვი ბოლომდე არ ამოძვრება.

ვიდრე დავასრულებდე, მინდა ერთი საინტერესო ისტორიაც გაგიზიაროთ: ჯერ კიდევ სამხატვრო აკადემიაში სწავლისას, 2011-2012 წლებში, როდესაც ლექტორმა ანდრე[ს] სერრანოს 1987 წელს შესრულებული ნამუშევარი – „Immersion” გაგვაცნო, რომელსაც ფართო საზოგადოება იცნობს, როგორც „იესო ქრისტე შარდში“, ცნობად მივიღე, რომ ეს იყო ერთ-ერთი ყველაზე კონტროვერსიული ნამუშევარი.

Immesrion_Piss Christ, 1987, ანდრეს სერრანო

6 თვის წინ კი გავეცანი კრიტიკოსის, ერიკ დე შასეს სტატიას სერრანოს შემოქმედების შესახებ, სადაც ის წერს, რომ ხელოვანის ამდაგვარი გადაწყვეტის საფუძველი შესაძლოა ყოფილიყო მისი სურვილი, რომ ჯვარცმის დრამა განეახლებინა, რამდენადაც მხოლოდ ნაწამები იესოს სხეული 21-ე საუკუნის ადამიანისთვის, რომელიც ყოველდღიურ რეჟიმში ხედავს სხვადასხვა საინფორმაციო გამოშვებაში ნაწამებ და გარდაცვლილ სხეულებს, დრამატულ თანაგანცდას აღარ აღძრავს.

შასე გამოთქვამს მოსაზრებას, რომ ჯვარცმის, როგორც დრამის უმაღლესი კატეგორიის სიმბოლოს თანაგანცდისთვის ხელოვნების ისტორიისთვის არ არის უცნობი ის პრაქტიკა, როდესაც ავტორები მიმდინარე პერიოდის „ტრაგედიის სიმბოლოებს“ მიმართავენ ხოლმე ნამუშევრის შექმნისას. ის იხსენებს მათიას გრუნევალდის 1510 წელს წმ. ანტონის მონასტრისთვის შესრულებულ ჯვარცმას, სადაც ქრისტეს სხეულზე სიფილისის, შავი ჭირსა და დამწვრობის კვალია ასახული.

მონასტერში ხშირად სწორედ ამ მიზეზებით განპირობებულ ავადმყოფებს მკურნალობდნენ და შასეს მოსაზრებით, გრუნევალდმა სწორედ პაციენტთა და ბერმონაზონთა ჯვარცმის ტრაგედიის ავთენტური თანაგანცდისთვის გამოიყენა იმდროინდელი „კოშმარები“.

იზენჰაიმის საკურთხეველი, 1512_16, მათიას გრუნევალდი

იზენჰაიმის საკურთხეველი (დეტალი)

შასეს მოსაზრებით, იგივე ხდება სერრანოს ჯვარცმის შემთხვევაშიც. ხელოვანს 1980-იანი წლების მიწურულს მრავალი მეგობარი შიდსის ვირუსით გარდაიცვალა. სწორედ ამ პერიოდით თარიღდება მისი ჯვარცმაცა და სხვა ნამუშევრებიც, რომლებიც ადამიანის ორგანული ფლუიდებით: სისხლით, სისხლნარევი შარდითა და სპერმითაა შესრულებული (Chassey, 2015).

შესაძლოა, თამარ ნადირაძეც, ქვეცნობიერად, ამავე მეთოდსაც მიმართავს და, თუკი ასეა, რა იყო 2020 წლის მთავარი ტრაგედიის ფაქტორი, თუ არა ვირუსი, რომელმაც მილიონობით ადამიანის სიცოცხლე იმსხვერპლა და ვინც გადარჩა, ისინი ერთმანეთისგან დააშორიშორა და რეალობას მოსწყვიტა, გრანტ ვუდის პერსონაჟების მსგავსად? რა იყო ამ ტრაგედიის მთავარი სიმბოლო, თუ არა მფრინავი, მაგრამ მაინც თაგვი?!

The Empty Feast (ნამუშევრის დეტალი), 2021, თამარ ნადირაძე

ამრიგად, ჩემთვის, გამოფენა – „სადაც მივდივარ, წყალი მომყვება“, ერთდროულად, ორი ტიპის კრიზისის სიმპტომია, რომელთაგან ერთი შედარებით გლობალურია და 21-ე საუკუნეში სოციალური ურთიერთობების ახალ ფორმატზე მიუთითებს, რომელიც ხშირად „გაუცხოებასთან“ ასოცირდება. ეს ისედაც ძნელად ადაპტირებადი ფორმატი პანდემიამ კიდევ უფრო გაამძაფრა.

მეორე ტიპის კრიზისი კი, ჩემი აზრით, უფრო ლოკალურ გამოწვევებთან არის დაკავშირებული, როდესაც პოსტსაბჭოთა, გადაღლილი ადამიანი იდეას ფორმით და შედეგზე ორიენტაციას პროცესზე ორიენტაციით ანაცვლებს, და მომავლისა და წარსულის გაერთმნიშვნელოვნებით, აწმყოში დეზორიენტირდება. ამ დროს მისთვის მელანქოლია კომფორტის ზონა ხდება.

მკითხველმა უნდა იცოდეს, რომ გამოფენის ინტერპრეტაციისას, მე ის, როგორც სიმპტომი, ისე შევაფასე – ჩემთვის, ამ შემთხვევაში, მნიშვნელოვანი იყო მომეძებნა მიმდინარე სოციალური განწყობების ანარეკლი. თუ მკითხველს შეექმნება განცდა, რომ წერილი ზედმეტად სუბიექტურია, აღნიშნული კრიტიკისას ერვინ პანოჶსკის ამოვეფარები, რომელიც ამბობს, რომ იკონოლოგიური ანალიზის დროს „ინტერპრეტატორს აქვს საშუალება ისაუბროს იმ ასპექტებზე, რომელიც არათუ უცნობია ხელოვანისთვის, არამედ განსხვავებულიც კი შეიძლება იყოს იმისგან, რაზეც მას უფიქრია“ (Panofsky, 1955, გვ. 31).

თამარ ნადირაძის შემოქმედების კვლევა კიდევ ბევრი წახნაგითაა შესაძლებელი… კიდევ ბევრი დეტალია, რაც ღირებულს ხდის მას; თუმცა, კარგი ნამუშევარი არასდროს იძლევა საშუალებას, რომ მისი ღირებულების მიზეზშედეგობრიობა ბოლომდე განისაზღვროს.

p.s. ეს სვენ არმენსის[?] ლექსის ბოლო ტაეპებია, რომელიც გრანტ ვუდის მთავარ პერსონაჟებზეა:

And how absurd. They have no youth, no age,

No dreams at all. Just sleep and tedium

[…] They’re cold,

But still, grown old, they stand. They dare not die.

ლიტერატურა

Panofsky, E. (1955). Meaning In the Visual Arts. New York: Doubleday & Company, Inc.

Mitchell, M. (2016 წლის 22 July). The Symbolism Of Fruit In Art. მოპოვებული Mark Mitchell: Paintings and Drawings: https://www.markmitchellpaintings.com/blog/the-symbolism-of-fruit-in-art/-დან

Saint Louis Art Museum. (თ. გ.). Still Life with Mice. მოპოვებული Saint Louis Art Museum: https://www.slam.org/collection/objects/37349/-დან

Knapp, F. (2019 წლის 5 April). The Secret Language of Still Lifes. მოპოვებული Messy Nessy: Cabinet of Chic Curiosities: https://www.messynessychic.com/2019/04/05/the-secret-language-of-still-lifes/-დან

Chassey, E. D. (2015). Spiritual Art, Spiritualising Art, Today. Ander Serrano: Ainsi soit-il (გვ. 76).-ში Paris: Editions de l’Amateur.

The Art Story. (თ. გ.). American Regionalism. მოპოვებული The Art Story: https://www.theartstory.org/movement/american-regionalism/-დან

2,987 total views, 1 views today