fbpx

#26 მელოდრამატული ინტერვიუ რატი ამაღლობელთან – გურამ მაცხონაშვილი


გააზიარე სტატია

ავტორი: გურამ მაცხონაშვილიგურამი: (სულ მიხარია, ამ კითხვაზე მე კი არა, სხვას რომ უწევს პასუხის გაცემა) თავიდან ამ კითხვით ვიწყებ ხოლმე: რა არის კულტურა?

 

რატი:

ალბათ კაცობრიობის დინამიკური გამოცდილება და ამ ცოდნის მეხსიერება. კულტურას ადამიანი გამოჰყავს სივრციდან და მიჰყავს დროსთან. დროის გამოცდასთან.

ანუ კულტურის დროში ჩვენ ყველა ერთად ვართ, ვისზეც ვფიქრობთ.

ანუ კულტურა ერთგვარი პერპეტუუმ-მობილეა, დროის მანქანა.

 

გურამი: ეს დროის მანქანა რამდენად შეზღუდულია ფუნქციურად ან ტექნიკურად? მისი დროში გადაადგილება მხოლოდ უკუსვლით შეიძლება თუ წინა მიმართულების ათვისებაც ხდება? შევდივართ წინმსწრებად მომავალში?

 

რატი: იცი როგორ არის, უფრო სწორად, მე როგორ წარმომიდგენია, ერთხელ ვნახე ნასას მიერ 3D-ში მოდელირებული მზის სისტემის მოძრაობა, როგორ მიდის კოსმოსურ სივრცეში მზე და როგორ მისდევენ გარშემო პლანეტები. მზე სრულ კოსმოსურ გაუკვალავში მიდის და მის კვალში, უკვე ნათელ კვალში მოძრაობენ პლანეტები თავისი ორბიტებით. კულტურაში, კულტურის არსებულ სივრცეში სულ ვიღაც მოდის, ვინმე მაგარი ტიპი, მაგალითად, ვინ ვთქვა, აი, ვაჟა-ფშაველა. და საუბრობს უკვე არსებულ კულტურულ ფიგურებზე, კონფიგურაციებზე და ა.შ. მაგრამ თავისი ხელოვნებით გაუკვალავში მიდის, გაუკვალავში გადავარდება როგორც მზე. და მერე მისდევენ მას სხვებიც. ეს გაუკვალავი, გარკვეულწილად, მომავალიცაა. ჩვენთვის ბნელით მოცული მომავალი.

 

გურამი: ამ მაგარი ტიპების მოსვლის მაპროვოცირებელი რა ხდება? რაღაც ტიპის სქემები? ატმოსფერო? კრიზისები?

 

რატი: ალბათ ყველაფერი ერთად. ბავშვობაში წიგნის მაღაზიების ვიტრინებში დანახული წიგნის ყდებიდან დაწყებული, ძილის წინ მთის სოფლის სახლში, ახეული შპალერის ორნამენტებში სხვადასხვა ახალ-ახალი სახეების დანახვით დამთავრებული. პრინციპში ავტორები ჰგვანან პლანეტებს  თავიანთი შემადგენლობებით, ატმოსფეროებით და ა.შ. მაგალითად, სატურნის 1 წელი დაახლოებით დედამიწის 29 წელს უდრის. არიან ასეთი დიდი ორბიტის მწერლებიც კი. ერთგვარი სატურნი-მწერლები. ალბათ, ტოლსტოი, თომას მანი და კიდევ ბევრი სხვა. 

 

გურამი: რუსთაველიც სატურნია, არა?

 

რატი:

მთელი სისტემაა ალბათ, ყველა ერთად.

 

გურამი: სულ არ მიხარია, მაგრამ ამ პროლოგში გაჩენილი კოსმოსიდან და მთელი ამ მზის სისტემიდან უნდა დაგამიწოთ ცოტათი: რატი, რა ხდება “ლიტერას” ირგვლივ? გეკითხებით არა როგორც ცალკეულ ლიტერატურულ კონკურსზე, არამედ სიმპტომზე, რომელიც რაღაცებს აირეკლავს.

 

რატი: “ლიტერაში” ხდება ის, რაც ხდება ჩვენი ცხოვრების ყველა სფეროში: ეკონომიკაში, პოლიტიკაში, პარლამენტში, საგარეო ურთიერთობებში. სრული უკუსვლა. და სტაგნაცია. “ლიტერას” ჟიურიში მინისტრის მიერ ჩასმული კაცი ჰგავს პარლამენტის წინ დადგმულ რკინის ჯვარს, რომელმაც დაკარგა მათი დამდგმელების ხელში ყველანაირი რელიგიური სიმბოლიკა და დაიბრუნა თავისი პირვანდელი დანიშნულება. გახდა ძალადობის, ძალაუფლებისა და სიკვდილის იარაღი. წულუკიანმაც საკუთარი ძალაუფლების სიმბოლოდ ჩაამონტაჟა ეს კაცი ჟიურიში. 

გურამი: პოეზიას რა ინსტრუმენტები აქვს ასეთ დროს ხელში (ამნაირი კაცების დემონტაჟისთვის)?

 

რატი: აი, მე 44-ის წლის ისე გავხდი, რომ პარტიაზე ლექსი არ დამიწერია და დარწმუნებული ვიყავი, რომ ამ ინკარნაციაში არც მომიწევდა მსგავსი რამ, ამას წინათ ბრაზი ისე მომაწვა, რომ “ქართულ ოცნებას” მივუძღვენი ლექსი. არც მეტი, არც ნაკლები. ლექსი. :)))))))  იქ რომ კარგი არაფერი წერია, ადვილად გამოსაცნობია. თუმცა მივხვდი, რომ ლექსი იარაღია, როცა სხვას პოლიცია ჰყავს, ჯარი და პროკურატურა და მათით ისე ერთობა, როგორც პატარა ბავშვი სათამაშო პისტოლეტით. მე რამით უნდა დავიცვა თავი. და ეს თავდაცვის საშუალება ლექსია ჩემთვის, ერთი უბრალო რამდენიმე პწკარიანი ლექსი.

 

გურამი: ისე, კულტურის სამინისტროც ხომ უნდა იყოს ქვეყნისთვის თავდაცვის სამინისტრო? ხომ შეუძლია? ჰიპოთეზურად. 

 

რატი: იდეაში, კი. პლატონის იდეალურ სახელმწიფოში. რეალობაში ეს ცოტა რთულად წარმოსადგენია. ჩვენს რეალობაში. გოეთეს ინსტიტუტს და ბრიტანეთის საბჭოს თუ ავიღებთ, არა მგონია, ეს ინსტიტუტები რამით ნაკლებს აკეთებდნენ საკუთარი ქვეყნებისთვის, ვიდრე, მაგალითად, საგარეო საქმეთა ან თუნდაც თავდაცვის სამინისტროები.

 

გურამი: სალიტერატურო პოლიტიკა ან მისი რამე ნიშანი არსებობს საქართველოში? როგორ მუშაობენ გამომცემლობები?

 

რატი: სახელმწიფოს დონეზე არა. რამდენიმე ლიტერატურული ჟურნალი იყო და მათი დაფინანსებაც შეწყვიტა სამინისტრომ. “არილი” და “ახალი საუნჯე”. გამომცემლობები არიან, მათ შორის რამდენიმე მსხვილი, მაგრამ, როგორც ჩანს, იმხელა ეკონომიკური ბრუნვები არ აქვთ, რომ რაიმე სახის პოლიტიკა აწარმოონ, არიან გამომცემლობები, რომლებიც ყველაფერს ბეჭდავენ, მაგალითად, ულტრამემარცხენე ავტორსაც, ულტრამემარჯვენესაც, არანაირი გარჩევა, ყველაფერი მოსულა. :)))))) ჩამონათვალი, რასაკვირველია, პირობითია, მაგრამ ასახავს რეალობას.

 

გურამი: იქმნება ისეთი პოეზია დღეს საქართველოში, რომელსაც  საერთოდ არ კითხულობენ? მაგალითად, “ზედმეტად ექსპერიმენტულობის” მიზეზით.

 

რატი: მე მგონია, თითო-ოროლა მკითხველი ყველამ მოახლაფორთა ან მოიხლაფორთა. ზოგადად, ჩვენი კულტურა, რახან კულტურა ვახსენეთ, არაა მკითხველი. არ კითხულობს. ესაა ზეპირსიტყვიერების, ზეპირი გადმოცემების, დეკლამაციის კულტურა. მათ შორის თეატრისაც. პოეზია უნდა იყოს დეკლამირებული. სცენური. და არა ინტელექტუალური.  ამასთან უფრო მიდის ქართველი ახლოს. კითხვა მეტ ინდივიდუალობას მოითხოვს, მეტ განმარტოებას. მინიმუმ ერთი საკუთარი ოთახი უნდა ჰქონდეს ადამიანს, რომ იკითხოს. ჩვენი არქიტექტურა კი ერთიანია. შუაცეცხლის პრინციპია. აქ კი ზღაპრები და მითოსი ჭარბობს, რასაც, რასაკვირველია, თავისი ხიბლი აქვს. უბრალოდ ადამიანებმა ხალისი დაკარგეს ამის, სამსახურიდან სახლში დაბრუნებულმა მშობელმა რაღაც სახალისო, სათავგადასავლო რომ მოუყვეს ბავშვებს ან ოჯახის სხვა წევრებს. მოკლედ, ბევრი რამის ხელახლა წაკითხვა შეიძლებოდა ახლებურად. თუმცა დაკარგული ავტორები და “წაუკითხველები”, ვფიქრობ, რომ არ გვყავს. მეტ-ნაკლებად ყველას თავის დამტირებელი ჰყავს, თავისი ჭირისუფალი :))) ჩვენ კულტურაში მკითხველზე ან ფანზე მეტად ჭირისუფალი უხდება კონკრეტული ავტორის მკითხველს.

 

გურამი: მაგრამ, მაგალითად, ზაირა არსენიშვილს ძალიან გვიან გამოუჩნდა თავისი ჭირისუფალი, არა? ქეთი ნიჟარაძეს დღემდე თითო-ოროლა ჰყავს…

 

რატი: კი, ზაირა არსენიშვილი თითქოს თავისივე ფილმების სცენარების ჩრდილქვეშ იყო. უფრო სწორად, მისი სცენარების მიხედვით გადაღებული ფილმების, როდესაც მისი ტექსტები მარტო დარჩა, ყველანაირი კონტექსტის გარეშე, შიშველი ტექსტები, მკითხველიც უმალ გაჩნდა. უცნაურია, ის, როგორც მწერალი გარდაცვალების მერე გაიგო და აღმოაჩინა მკითხველმა. ასეთ მწერლებთან ციკლურად მუდმივად ბრუნდებიან მკითხველები. რამდენიმე 10-წლეულში ერთხელ. და ეს საინტერესო პროცესია. ყველა ახალ თაობას თავისი პოეტი ჰყავს აღმოჩენილი “ძველებში”. გაგიკვირდებათ და პირობითად ოთარ ჭილაძის, მურმან ლებანიძის თაობამ ასე აღმოაჩინა გალაკტიონი. თითოეულ მათგანს რამდენიმე “საპროგრამო” ლექსი აქვს გალაზე. ლებანიძეს, ჭილაძეს, ჯავახაძეს, ქვლივიძეს. მე მგონი, მაგ თაობაში პოეტი არაა, ვინც თავისი გალაკტიონი არ აღმოაჩინა. მათ ჩათვალეს, რომ გალაკტიონი წინ წამოსაწევი პოეტია. 

 

გურამი: შეიძლებოდა უკან დარჩენილიყო?

 

რატი: არა, რასკვირველია, სხვა თაობა აღმოაჩენდა. :)))))))

შემდეგმა თაობამ უკვე ნიკო სამადაშვილი აღმოაჩინა და ა.შ. მაგალითად, არიან პოეტები, რომლებმაც კარლო კაჭარავა აღმოაჩინეს, და დღემდე მისი შემოქმედების ინსპირაციით წერენ.

 

გურამი: ერთი დაკვირვება: ქართული თეატრის მაყურებელი არის ქალი, დაახლოებით 25-დან 60 წლამდე. ვინ არის ქართული პოეზიის მკითხველი დღეს?

 

რატი: ჩემს ახალგაზრდობაში პოეზიის მკითხველები იყვნენ გოგონები 13-14 წლიდან. 

ახლა, მე მგონი, ეს ამბავი სრული ანაქრონიზმი იქნება. თუმცა ელიოტი ამბობს, რომ პოეზია და პოეტი მას აინტერესებს, ვისი  ასაკიც 25 წელს  გადასცდება. და ეს მართლაც ასეა. მწვავე პუბერტატის ასაკში დაწერილი ტექსტები ალბათ ვერ ჩაითვლება პოეზიად. როდესაც კრედიტები გაქვს და ბევრი სოციალური მოვალეობა. აი, მაშინ თუ გინდა, რომ დაწერო, ესე იგი უკვე შეიძლება პოეზიაზე საუბარი. ასევეა ალბათ მკითხველიც, პოეზიას აკლია ნამდვილად ცნობიერი მკითხველი. 

 

გურამი: დაახლოებით აქეთკენაა ჩემი მეორე დაკვირვებაც: ქართულ თეატრში ექსპერიმენტი ხშირ შემთხვევაში ასაკობრივი ნორმატივია ხოლმე. მერე, ასაკის მატებასთან ერთად, სტილი, ფორმა, ენა და მანერა უფრო ტრადიციული ხდება. ქართველი პოეტები როგორ იცვლებიან დროსთან ერთად? რაში ითარგმნება ხოლმე მათი გამოცდილებები?

 

რატი:

პოეტი-აკადემიკოსი – იყო ასეთი წოდება. ​​სულ რამდენიმე “ფლობდა”.  ძალიან მოსაწყენი და მარტივი სტრუქტურა იყო. ბოლოს მთავრდებოდა მთაწმინდით ან დიდუბით. ახალი თაობის პოეტები ჯერ ისეთი ბებრები არ არიან, რომ ვთქვათ, აი, როგორც ბერდებიან საქართველოში პოეტები. 

 

გურამი: მაგრამ აქ თითქოს პირდაპირ ბებერი იბადები. 

 

რატი: თუმცა, აი საოცარი მაგალითია ვახტანგ ჯავახაძე. ის ნამდვილი ევროპელი ადამიანია, ზუსტი, შრომისმოყვარე, ღრმა, კვალიფიციური, შრომისუნარიანი,  საოცარი პოეტი, 89 წლის ასაკში თითქმის ყველაფერს კითხულობს. მახარებს ასეთი მაგალითები. მე სულ ვშიშობ,  დავწერ კი რამეს, როცა   ასაკში შევალ? ჰოდა ვახტანგ ჯავახაძე შლის ამ ზღვარს. ასევეა ბესიკ ხარანაულიც. ძალიან ნაყოფიერია. პოეტები არიან. ნამდვილი პოეტები. ახლა “ლიტერადან” გამოიტანა ორივემ თავის წიგნი. მე გულწრფელად მიხარია ასეთი მაგალითები, კლასიკოსს მაგით გაარჩევ “ფეიკისგან”.

ჩემზე თანამედროვეა.

 

გურამი: ისე, პოეზიას სჭირდება პროფესიულ ფორმაში ყოფნა? რაღაცა სპორტული ფორმის მსგავსი. მუდმივი ვარჯიში. სხეულის და აზრის ტონუსში მოსაქცევად. ან პირიქით, ფორმიდან ამოვარდნა იცის წერამ?

 

რატი:

გურამი: სულ მინდოდა ამ ლექსზე უფრო მეტის ცოდნა, იმიტომ რომ სრულიად გადასარევი ლექსი მგონია: ”პრინცესა” როგორ დაიწერა? რა მიკროკონტექსტი ჰქონდა ამ ლექსს?

 

რატი: უი :)))))))) ურთულესი და უძნელესი. ნაწვალები ადამიანის ტექსტია. ყველაფერი ნამდვილი – მიუხედავად იმისა, რომ ზღაპარივით ჩანს. 

ცოტა გოთიკური ზღაპრივით. ჩემთვის საშიში, თუმცა შიში თვითირონიით დავძლიე. 

გურამი: ერთმა აბიტურიენტმა მკითხა რჩევა, თეატრალურის მისაღებ გამოცდაზე რომელი ლექსი წავიკითხოო და “პრინცესა” მივეცი. წაიკითხა და თეატრალურში უთხრეს, ეს უზრდელობააო. 

 

რატი: მე ლექსი “პრინცესა” მიყვარს, თუმცა თეატრალურში მოსახვედრად “სეკვენციას” კითხულობენ ხოლმე, “ანი ბანი და განი და…”

 

ერთხელ ლექსი დავწერე, ფსევდონიმით გამოვაქვეყნე, მე და ჩემი კოლეგა რაღაც კვლევას ვაკეთებდით და დაკვირვებას, მერე ეს ლექსი დავდე, და ჩემი ტოქსიკური ფანები დაუპირისპიდნენ ამ ლექსს პირველი. მაგრად ლანძღავდნენ ამ “ავტორ” გოგოს ჩემს გვერდზე. სინამდვილეში, მე მლანძღავდნენ. საინტერესო გამოცდილება იყო. ასე რომ, საკუთარ თავთან დაპირისპირება უცნაური რამაა. როცა შენი  ლექსები ემტერებიან შენს სხვა ლექსებს. როცა შენი მკითხველები, ჭირისუფლები გლანძღავენ შენ.

გურამი: რატის, როგორც ავტორს, გული არ სწყდება, რომ რატის, როგორც ორგანიზატორის მიზეზით ვერასდროს გახდება “საბას” ლაურეატი?

 

რატი: პრემიებზე მართლა არ ვფიქრობ, ყველანაირი კეკლუცობის გარეშე. რაც პრემიის დამფუძნებელი გავხდი, 2008 წლის მერე, მგონი, არც ერთ კონკურსზე აღარაფერი წარმიდგენია. ბუნებრივია, სხვა კონკურსებს ვგულისხმობ. შეუძლებელია აკეთებდე რაღაცას, რაც გაცემაზეა ორიენტირებული და შენ სხვაგან იმავეს ელოდებოდე ან იღებდე. ამას თავისი სიამოვნება აქვს, როდესაც ვიღაცებს რაღაცით ახარებ, თუმცა გულისტკივილიც დიდია. და ეს არაა ნაკლებად მძიმე. თუმცა ფასი სიხარულისა იმხელაა, რომ ჯობია “საბა” იყოს, ვიდრე არ იყოს იმის გამო, რომ ვიღაცებს შეიძლება უსამართლოდ გული დასწყვიტა “საბამ”. 

 

გურამი: შეიძლება ლექსი წყვეტებით წაიკითხო? დაიწყო, ვთქვათ, ცოტა მოზრდილი ლექსი, მერე ყავისთვის წყალი დაადგა ასადუღებლად და ისევ გააგრძელო…აი, როგორც კინოსურათი და რეკლამა ან სპექტაკლი და ანტრაქტი.

 

რატი: შეიძლება. დიდი თუა ლექსი, მითუმეტეს. წაკითხული შიგნით, ჩვენში გაერთიანდება, ვერცხლისწყალივით მიეკვრის ერთმანეთს სხვადასხვა დროს წაკითხული ნაწილები.  

 

გურამი: მრჩება განცდა, რომ კორექცია, როგორც კულტურული ფენომენი ერთ-ერთი ყველაზე დიდი ლტოლვაა ჩვენს საზოგადოებაში, არც ისე ძალიან ჰუმანურში. რომ, აი, სხვას გავუკორექტირო იდეა, ქცევა, სიტყვა. როგორ ფიქრობთ, რა ვნებაა ეს? და ეს კორექციის საკითხი შემდეგ პოეზიისკენაც რომ შევატრიალოთ: დაბეჭდილი ლექსის, როგორც დროში რაღაც უკვე მომხდარის, უკვე ჩადენილი საკუთარი საქციელის კორექტირება ხშირად მოგნდომებია?

 

რატი: ცუდი მასწავლებლები სულ სხვის შეცდომებს აჭრელებენ წითელი პასტით. კარგი მასწავლებელი პირველივე შეცდომაზე ასწავლის მოწაფეს ხერხს, გზას, თუ როგორ არ დაუშვას შეცდომა, მოკლეზე როგორ მივიდეს უსაფრთხოდ სახლში. ეს განუმორებელი შთაბეჭდილებაა. თითქოს შეცდომაც იმიტომ არსებობდა, რომ ეს შთაბეჭდილება მიგვეღო, ცოდნა გადმოგვცემოდა. ამ დროს მასწავლებელი არ ლაპარაკობს შეცდომაზე, არამედ სწორი გზის მშვენიერებაზე. ჰოდა ცუდი მასწავლებლებითაა სავსე გარემო, ყველა ჭკუას გასწავლის, ყველამ იცის რა არის სწორი. 

ესეც მე ვარ, ინფანტილური, სასაცილო. 

 

გურამი

რატი: ნამდვილად. შთაბეჭდილების ხარისხი იწვევს მეხსიერებას, შეიძლება ითქვას, მოიწვევს თავისთან. თუ შთაბეჭდილება დიდი არაა, მეხსიერება შეიძლება არც გვეწვიოს. მეხსიერება არაა უპირობა. მე ახლა სულ სხვანაირი სიმძაფრით მახსენდება ამბავი, რომელიც ასევე მახსენდებოდა 10 წლის წინ, ოღონდ, აბსოლუტურად სხვა კონტექსტში. ჩვენ წარსულს სულ ვაახლებთ. თუ სულ ერთნაირად გახსენდება წარსული, ესე იგი ვერ ვითარდები. 

წარსულს სულ სჭირდება განახლება, როგორც კულტურას. სწორად გაიხსენე,  ესეც მეხსიერებაა.

[საუბრის დასასრული]


მიიღე ყოველდღიური განახლებები!
სიახლეების მისაღებად მოგვწერეთ თქვენი ელ.ფოსტა.