ყველაზე სკანდალური ფილმები კანის კინოფესტივალის ისტორიაში

 

ავტორი: ნინკა მამულაშვილი

 

კანის კინოფესტივალი ისტორიის შვიდი ათწლეულის  მანძილზე  არაერთ სკანდალში გახვეულა. ზოგჯერ ეს ფილმის შინაარსით იყო  გამოწვეული, მაგალითად, 2002 წლის ცერემონიაზე გასპარ ნოეს ძალადობრივი ტრილერის, „შეუქცევადის“ (Irreversible) ჩვენებისას ზოგიერთ დამსწრეს გული წაუვიდა, ან ფილმის დაბალი ხარისხით, როდესაც კინოკრიტიკოსმა როჯერ ებერტმა ვინსენტ გალოს ფილმს – „ყავისფერ კურდღელს“ (The Brown Bunny) „კანის ისტორიაში ყველაზე საშინელი ფილმი“ უწოდა.  

კინოფესტივალის საუკეთესოდ რეცენზირებული ფილმებიც კი ვერ გაურბიან მხურვალე კრიტიკას. რეჟისორი, რომელმაც ფესტივალის მთავარი ჯილდო – ყველასთვის სასურველი პალმის რტო მიიღო, ე.წ. სფიჩის დროს შესაძლოა, ოვაციების ან თუნდაც დამამცირებელი შეძახილების მსხვერპლი გახდეს. ზოგადად, აზრის ხმამაღლა გამოხატვა კანის აუდიტორიის  ხანგრძლივი ტრადიციაა. 

 

„ტკბილი ცხოვრება“, 1960 (La Dolce Vita)

ფედერიკო ფელინის შედევრი კანში ჩასვლამდე უკვე სკანდალში იყო გახვეული. „ტკბილი ცხოვრება“ მშობლიურ იტალიაში ამორალური ეთოსის გამო კულტურულ სენსაციად იქცა, რისთვისაც კათოლიკური ეკლესიის გაკიცხვა დაიმსახურა. ვატიკანის გაზეთმა L’Osservatore Romano-მ  სტატიაში  La Schifosa Vita  (“ამაზრზენი ცხოვრება”) ფილმი სასტიკად დაგმო. კათოლიკური მემარჯვენეები განსაკუთრებით შეურაცხყოფილები იყვნენ ფილმის დასაწყისით, როდესაც ვერტმფრენი ქრისტეს ქანდაკებას რომის თავზე მოატარებს. მსგავსმა გამოხმაურებამ ფილმის მიმართ ინტერესი კიდევ უფრო გააღვივა, ფელინი კი პრესტიჟული ოქროს პალმის რტოთი დაბრუნდა სამშობლოში. „ტკბილმა ცხოვრებამ“ ამერიკის კინოთეატრებშიც  გადაინაცვლა და ოსკარის ოთხ ნომინაციაში მოხვდა. 

 

„ტაქსის მძღოლი“, 1976 (Taxi Driver)

Palais des Festivals-ზე  ბომბის აღმოჩენიდან ერთი წლის შემდეგ  (ტერორისტული ჯგუფის წარუმატებელი მცდელობა),  მარტინ სკორსეზეს პარანოიით გაჟღენთილი შედევრის პრემიერა კანის აუდიტორიის წინაშე 1976 წელს შედგა. ფილმი ფსიქიკურად შეშლილი ვიეტნამის ვეტერანის  შესახებ მოგვითხრობს, რომელშიც მთავარ როლს რობერტ დე ნირო ასრულებს. „ტაქსის მძღოლი“ ჟიურის პრეზიდენტის, ტენესი უილიამსის სამიზნე გახდა, რომელმაც ღიად გააკრიტიკა ფილმში სისხლისღვრა. „ეკრანზე ძალადობის ყურება მაყურებლისთვის სასტიკი გამოცდილებაა“,  – განუცხადა უილიამსმა ჟურნალისტებს. მიუხედავად ამისა, ჟიურიმ ფილმის მხატვრული ღირებულება ვერ უარყო და „ტაქსის მძღოლს“ პალმის რტო მიანიჭა. „აუდიტორიის ნახევარი ფეხზე იდგა და გულშემატკივრობდა“, – იხსენებს პროდიუსერი მაიკლ ფილიპსი, – „მეორე ნახევარი კი ხმამაღლა აპროტესტებდა“. 

 

„იმოქმედე სწორად“, 1989 (Do the Right Thing)

რეჟისორი სპაიკ ლი 1989 წლის ცერემონიის აშკარა ფავორიტი იყო. ფილმმა  „იმოქმედე სწორად“ ფესტივალის ატმოსფერო დაარღვია და კრიტიკა გამოიწვია მასში  ასახული ბრუკლინის საზოგადოებაში რასობრივი არეულობის ესკალაციის გამო. როჯერ ებერტმა ჩვენების შემდეგ განაცხადა, რომ თუ ფილმი მთავარ პრიზს არ მიიღებდა, მომავალ წელს ფესტივალზე აღარ დაბრუნდებოდა. როდესაც პალმის რტო სტივენ სოდერბერგის ფილმს –  „სექსი, ტრული და ვიდეოკასეტას“  (Sex, Lies, and Videotape) გადასცეს, ლი გაოგნებული დარჩა. ჟიურის პრეზიდენტს, ვიმ ვენდერსს ფილმის,  „იმოქმედე სწორად“ მთავარი პერსონაჟი „არაგმირულად“ მიაჩნდა, განსაკუთრებით ფილმის ბოლოს მისი გადაწყვეტილება, როდესაც მაღაზიის ვიტრინას ნაგვის ურნა ესროლა. ვენდერსის შეფასებას ლი მუქარით გამოეხმაურა, თუმცა მოგვიანებით განაცხადა, რომ „იმოქმედე სწორად“ ნამდვილად იმსახურებდა სათანადო აღიარებას. 

 

„მაკულატურა“, 1994 (Pulp Fiction)

კვენტინ ტარანტინოზე მეტად არავის გაჰკვირვებია, როდესაც „მაკულატურამ“ ოქროს პალმის რტოს მიიღო. „მე არასოდეს ველი გამარჯვებას, რადგან არ ვიღებ ისეთ ფილმებს, რომლებიც ხალხს აერთიანებს“, – განაცხადა რეჟისორმა. კრიმინალური ეპოსი კანში დიდი განხილვის საგნად იქცა, თუმცა როგორც Los Angeles Times-მა აღნიშნა, ფილმი „არცთუ ისე დაფასებული“ იყო. კშიშტოფ კიშლოვსკის რომანტიკული მისტიკა „სამი ფერი: წითელი“ (Three Colors: Red), გაცილებით ტრადიციული მხატვრული ღირებულების მქონე ფილმი იყო კანისთვის. როდესაც გამარჯვებულად „მაკულატურა“ გამოცხადდა, ტარანტინოს სცენაზე ასვლისას აივანზე მყოფი ქალის შეძახილი გაისმა: „კიშლოვსკი, კიშლოვსკი!“.  როგორც ცნობილია, ტარანტინომ დამცინავ მომიტინგეს შუა თითი აჩვენა და შემდეგ კი  კეტლინ ტერნერისგან მთავარი პრიზი მიიღო. 

 

„შეჯახება“, 1996 (Crash)

„შეჯახებას“ საკმაოდ პოლარიზებული შეფასება მოჰყვა. ფილმი მიწისქვეშა სუბკულტურის შესახებ მოგვითხრობს, რომელშიც ადამიანები ავტოსაგზაო შემთხვევის შემდეგ იგზნებიან. „შეჯახება“ ჯ.გ. ბალარდის ამავე სახელწოდების რომანზეა დაფუძნებული და ის სექსსა და ძალადობას შორის საზღვრებს ეხმაურება. დევიდ კრონენბერგის ადაპტაციამ ამერიკული და ბრიტანული პრესის აღშფოთება გამოიწვია. ჟიურის პრეზიდენტი ფრენსის ფორდ კოპოლა სასტიკად ეწინააღმდეგებოდა პალმის რტოს კანდიდატ  ფილმს. მიუხედავად იმისა, რომ „შეჯახება“ საბოლოოდ დამარცხდა და მთავარი პრიზი გადაეცა ფილმს – „საიდუმლოებები და ტყუილი“ (Secrets & Lies),   ჟიურიმ კრონენბერგის პატივსაცემად სპეციალური ჯილდო შექმნა.  

 

„24 Hour Party People“, 2001

მაიკლ ვინტერბოტომის კომედია 70-იანი წლების ბოლოს მანჩესტერის მუსიკალურ სცენას ისეთი ჯგუფების მონაწილეობით ასახავს, როგორიცაა Joy Division და Happy Mondays, რომლის სოლისტმაც 3000-ზე მეტი მტრედი პურში  სხვადასხვა სტიმულატორების  (ვირთხის შხამი, კრეკი, კოკაინი, ექსტაზი და ა.შ.) შერევით მოწამლა. როგორც ფილმის ყველაზე დასამახსოვრებელ სცენაშია ნაჩვენები, ჩიტები მასობრივად  ცვიოდნენ მანჩესტერის ციდან, რამაც ქალაქში დიდი ქაოსი გამოიწვია. ახალგაზრდა მსახიობებმა, რომლებიც Happy Mondays-ს წევრებს განასახიერებდნენ, გადაწყვიტეს, რომ ცხოვრება ჰბაძავს ხელოვნებას და კანში, კერძოდ, რესტორან Majestic Beach-ში მკვდარი მტრედებით გამოცხადდნენ, რომლებიც ნამდვილი ბუმბულებითა და ყალბი სისხლით იყვნენ გაფორმებულები, შემდეგ კი ერთმანეთს თავს დაესხნენ. მიუხედავად მენეჯმენტის თანხმობისა, მსახიობებმა სცენარიდან გადაუხვიეს და რესტორნის კლიენტებს დაუშინეს ჩიტები. საბოლოოდ, დაცვის თანამშრომლებმა მსახიობებს ტერიტორია დაატოვებინეს. 

 

„შეუქცევადი“, 2002 (Irreversible)

გასპარ ნოეს სკანდალური ტრილერი კანის ისტორიაში დღემდე ერთ-ერთ ყველაზე გახმაურებულ პრემიერად რჩება. ფილმის ჩვენებისას, სულ მცირე,  აუდიტორიის 200-მა წევრმა დატოვა დარბაზი, 20-ს  კი სამედიცინო დახმარება  დასჭირდა გულის წასვლის შემდეგ. „25 წლის განმავლობაში მსგავსი რამ კანის ფესტივალზე არასოდეს მინახავს, – განაცხადა სახანძრო ბრიგადის წევრმა. – ფილმში ასახული სცენები ჩვენთვის, პროფესიონალებისთვისაც კი შემზარავი სანახავია“ 

იმდროინდელი წყვილის, ვინსენტ კასელისა და მონიკა ბელუჩის მონაწილეობით, ფილმი ერთი მამაკაცის მეორე მამაკაცზე შურისძიების ისტორიას ასახავს, რომელმაც მისი შეყვარებული გააუპატიურა. „შეუქცევადის“  ყველაზე შემაძრწუნებელი მონიკა ბელუჩის პერსონაჟის 9-წუთიანი გაუპატიურების სცენაა – ერთადერთი სცენა ფილმში, სადაც კამერა ფიქსირებულ მდგომარეობაში რჩება. ორი ათწლეულის შემდეგაც კი, სცენაში ასახული დაუნდობელი სისასტიკე ფილმის ყურებას თითქმის შეუძლებელს ხდის. 

 

„ყავისფერი კურდღელი“, 2003 (The Brown Bunny)

„ყავისფერი კურდღელი“ ყველაზე პოპულარული ფილმი იყო 2003 წლის ცერემონიაზე, მაგრამ არა მისი მხატვრული დამსახურების გამო. ნამდვილი მედია-ქარიშხალი ატყდა, როდესაც გავრცელდა ინფორმაცია, რომ ქლოე სევინი არასიმულირებულ სექსუალურ აქტს ასრულებდა პარტნიორ მსახიობთან, ვინსენტ გალოსთან, რამაც საფუძველი დაუდო ჭორს, რომ სევინის სააგენტომ საკუთარი კარიერისთვის „გამოუსწორებელი ზიანის“ მიყენების გამო მსახიობთან მუშაობაზე უარი თქვა. აღსანიშნავია, რომ სექსის სცენას აუდიტორიისგან ყველაზე ნაკლები კრიტიკა მოჰყვა. კრიტიკოსებმა „ყავისფერი კურდღელს“ გალოს (რომელიც ასევე ფილმის რეჟისორი და პროდიუსერი იყო) „პატივმოყვარეობის პროექტი“ უწოდეს. როჯერ ებერტმა ცეცხლზე ნავთი დაასხა და მის კრიტიკას დაუმატა, რომ კოლოკოსკოპია გაცილებით სახალისო სანახავია, ვიდრე „ყავისფერი კურდღელი“. 

 

„ფარენჰაიტი 9/11“, 2004 (Fahrenheit 9/11)

კანის კინოფესტივალი თავისი ხანგრძლივი ისტორიის მანძილზე აშკარად გულგრილი იყო დოკუმენტური ფილმების მიმართ. „ფარენჰაიტი 9/11-მა” 2004 წელს ფესტივალი შტურმით აიღო, ის 50 წლის განმავლობაში მხოლოდ მესამე არამხატვრული ფილმი იყო, რომელიც საკონკურსო სიაში მოხვდა. ბუშის ადმინისტრაციის მწვავე კრიტიკის მიუხედავად, მაიკლ მურის ფილმის პრემიერა 20-წუთიანი (ერთ-ერთი ყველაზე ხანგრძლივი ფესტივალის ისტორიაში) ოვაციებით გაიმართა, მოგვიანებით კი ოქროს პალმის რტო მიიღო. 

მართალია, ფილმმა, რომელიც ამერიკულ პოლიტიკას სასტიკად აკრიტიკებს, საერთაშორისო კინოფესტივალის აღფრთოვანება დაიმსახურა, თუმცა „ფარენჰაიტი 9/11-მა”  დარჩენილი წელი ინტენსიურ ზეწოლაში გაატარა. მურმა სიტუაცია კიდევ უფრო გაამწვავა, როდესაც ხმამაღლა განაცხადა, რომ ჯორჯ ბუშს თეთრი სახლიდან წასვლა სურდა. მიუხედავად ამისა, „ფარენჰაიტი 9/11“ ყველა დროის ყველაზე შემოსავლიანი დოკუმენტური ფილმი გახდა. 

 

„მარია ანტუანეტა“, 2006 (Marie Antoinette)

ამერიკელი რეჟისორის მარია ანტუანეტას ისტორიის ინტერპრეტაციას გასაკვირი არ არის, რომ ევროპელი აუდიტორიის პოლარიზებული რეაქცია მოჰყვა. „თარგმანში დაკარგულის“ (Lost in Translation) წარმატების შემდეგ, სოფია კოპოლა კიდევ ერთხელ მოექცა ყურადღების ცენტრში, როდესაც დიდბიუჯეტიან ისტორიულ ფილმზე გადაინაცვლა. ისტორიული მნიშვნელობიდან გამომდინარე, ფილმის პრემიერა საფრანგეთში, კერძოდ, კანის ფესტივალზე გაიმართა. საფრანგეთის დედოფლის ცხოვრების ამსახველ „მარია ანტუანეტას“ აუდიტორია ასე თუ ისე ნეიტრალურად შეხვდა, თუმცა ბევრმა კრიტიკოსმა აღნიშნა, რომ ფილმში  აქცენტი უფრო ვიზუალურ სიმდიდრეზე იყო გაკეთებული, ვიდრე ისტორიულ სიზუსტეზე. 

 

„ანტიქრისტე“, 2009 (Antichrist)

ლარს ფონ ტრიერისთვის სკანდალი უცხო არ არის. დანიელი კინორეჟისორი მთელი მისი კარიერის განმავლობაში მუდმივი კრიტიკის “მსხვერპლია”  სექსიზმის, ძალადობის და ზოგადად, საკამათო განცხადებების გამო.  ბიორკმა პირობა დადო, რომ „წყვდიადში მოცეკვავის“  (Dancer in the Dark) შემდეგ ფონ ტრიერთან აღარასოდეს ითანამშრომლებდა. მსახიობმა პოლ ბეტანიმ „დოგვილის“ (Dogville) გადაღებების  შესახებ განაცხადა, რომ „რვა უზომოდ გრძელი კვირა ყველაზე დეპრესიული“ იყო მის ცხოვრებაში. ფონ ტრიერის ერთ-ერთი ყველაზე დამთრგუნველი ფილმი უდავოდ „ანტიქრისტეა“, რომელიც ბავშვის ფანჯრიდან გადმოვარდნით იწყება, მერე  კი ყველაფერი გაცილებით შემზარავი ხდება. ბავშვის მშობლები ინციდენტის შემდეგ (რომლის დროსაც მათ საშხაპეში სექსი ჰქონდათ) ტყეში, ქოხში სახლდებიან, სადაც მწუხარებისა და დანაშაულის გრძნობის გამო  ნელ-ნელა ჭკუიდან იშლებიან. 2009 წლის კანის აუდიტორიის აზრი ორად გაიყო: შარლოტა გეინსბურგმა საუკეთესო მსახიობი ქალის ნომინაციაში გაიმარჯვა, ხოლო ფონ ტრიერმა სპეციალური „ანტი-პრიზი“ მიიღო ჟიურისგან, რომლის წევრებმაც „ანტიქრისტე“ „ყველაზე ქალთმოძულე“ ფილმად შეაფასეს. 

 

„მელანქოლია“, 2011 (Melancholia)

„ანტიქრისტეს“ შემდეგ, 2011 წელს, ფონ ტრიერის კანში „მელანქოლიით“ დაბრუნდა. ფილმი პატარძლის ქორწინების ღამეს ასახავს, რომელიც კლინიკურ დეპრესიასთან გამკლავებას ცდილობს, მაშინ როდესაც დედამიწისკენ უცხო პლანეტა მოისწაფვის. „მელანქოლიამ“ კრისტენ დანსტს საუკეთესო მსახიობი ქალის ტიტული მიანიჭა, ხოლო ფონ ტრიერმა მის კარიერაში საუკეთესო შეფასება დაიმსახურა. თუმცა, რეჟისორის ტრიუმფი დიდხანს არ გაგრძელებულა. სანამ ფესტივალი დასრულდებოდა, მან პრესკონფერენციაზე განაცხადა, რომ „ჰიტლერის ესმის“ და იგი „ნაცისტია“. კინოფესტივალის საბჭომ ფონ ტრიერი პერსონა ნონ გრატად გამოაცხადა და დროებით ფესტივალში მონაწილეობა აუკრძალა, ოქროს პალმის რტო კი „სიცოცხლის ხემ“ (The Tree of Life) მიიღო, რომელიც ბევრი მიიჩნევს, რომ დიდწილად ფონ ტრიერის სკანდალურმა განცხადებამ განაპირობა. მოგვიანებით რეჟისორმა The New York Times-სთან ინტერვიუში  პრესკონფერენციაზე მის განცხადებას „არაპროფესიონალური“ უწოდა. „მე უბრალოდ პასუხისმგებლობას ვგრძნობდი, რომ აუდიტორია ცოტათი გამეხალისებინა“

 

„ლურჯი ყველაზე თბილი ფერია“, 2013 (Blue Is the Warmest Color)

რომანტიკული დრამა მხატვარს (ლეა სედუ) და ფრანგ მოზარდს (ადელ ექსარკოპულოსი) შორის ურთიერთობას ასახავს. აბდელატიფ კეჩიჩეს „ლურჯი ყველაზე თბილი ფერიამ“ კანში დიდი აღფრთოვანება გამოიწვია. სედუსა და  ექსარკოპულოსის ინტიმურმა სცენებმა მძაფრი ეროტიზმისთვის როგორც ქება, ასევე აღშფოთება დაიმსახურა. კრიტიკა ძირითადად სექსის და სიშიშვლის მამაკაცური მზერით წარმოჩენას ეხებოდა. კანის ჟიურიმ, უპრეცედენტო გადაწყვეტილებით, ოქროს პალმის რტო ორ მსახიობსა და რეჟისორს შორის გაყო. რამდენიმე თვის შემდეგ, პრესტურის დროს, ორმა მსახიობმა იმ „საშინელ“ პირობებზე ისაუბრა, რომელიც მათ კეჩიჩემ გადაღებების დროს შეუქმნა. სედუს თქმით, სექსის სცენების გადაღება დამამცირებელი იყო და მას თავს „მეძავად“ აგრძნობინებდა.  მსახიობებმა განაცხადეს, რომ კეჩიჩესთან აღარ იმუშავებდნენ. რეჟისორმა „არასათანადო მოპყრობის“ შესახებ ბრალდებები უარყო და სედუს ცილისწამებაში დასდო ბრალი, რომელიც „ამპარტავანი და განებივრებული ბავშვივით იქცევა“