ინკლუზიური ენის რეფორმაცია ეკლესიებში – თომა ლიპარტიანი
ავტორი: თომა ლიპარტიანი.
2018 წელს ძველკათოლიკური ეკლესიის კონგრესს დავესწარი, რომელიც ვენაში გაიმართა. პარალელურად ძველკათოლიკე ეპისკოპოსებმა სინოდი გამართეს, რომელზეც ერთ-ერთი განსახილველი საკითხი ლიტურგიული ენიდან ღმერთის მიმართ მასკულინური მიმართებითი ფორმების ამოღება იყო (მამა, ძე ღმერთი, He…). პირველად სწორედ მაშინ შევხვდი ამ პრობლემას, რომელიც, სიმართლე რომ გითხრათ, პრობლემად ნაკლებად აღვიქვი, მაგრამ რამდენიმე წლის შემდგომ, ფიქრისა და საკითხის უკეთ შესწავლისას, მივედი დასკვნამდე, რომ ეკლესიამ უნდა გადააფასოს ის ენა, რომელიც ღმერთის მიმართ გამოიყენება, თუ რატომ, ამაზე პასუხის გაცემას ამ მცირე სტატიაში შევეცდები.
ქრისტიანები, მათ შორის ფუნდამენტალისტებიც, თანხმდებიან იმაზე, რომ წმინდა წერილში მოცემული განსაზღვრებები ადამიანური ტერმინებია, ღმერთი კი, როგორც ტრანსცედენტული არსება, ამ ყველაფრის მიღმაა, თუმცა ადამიანთან საკომუნიკაციოდ, ღმერთის მიერ შთაგონებულმა ბიბლიის წიგნთა ავტორებმა ადამიანური ენით განსაზღვრეს ის, რათა ადამიანს უკეთ გაეცნო ღმერთის პიროვნება. არ უნდა დავივიწყოთ ის გარემო და კულტურულ/სოციალური მოცემულობა, სადაც ბიბლიაში შემავალი 66 წიგნი დაიწერა – ეს ხალხი და კულტურები მკაცრად პატრიარქალური იყო, ასე რომ, თუკი მორწმუნეს ღმერთი, როგორც უზენაესი და ყოვლისმპყრობელი უნდა აღექვა, ამისათვის მოციქულებს, წინასწარმეტყველებსა და ბიბლიის სხვა ავტორებს მისთვის აუცილებლად ის სახელები უნდა დაერქვათ, რაც ტრადიციულად მასკულინური იყო. იმ პერიოდში ქალთა უფლებები შეზღუდული იყო და ის სუსტ არსებად იყო მიჩნეული, რომლის სიტყვაც სასამართლოზე უმცირეს ყურადღებას იმსახურებდა, შესაბამისად, ფემინური განსაზღვრებებით გადმოცემული ღმერთიც აღქმული იქნებოდა როგორც სუსტი ღმერთი. სრულად გასაგებია, თუ რატომ მოხდა ღმერთის, როგორც ძლიერ მამაკაცად გაცხადება.
თუმცა, მიუხედავად ამისა, ბიბლიაშიც გვხვდება ღმერთის სხვაგვარად ვერბალიზება, მაგალითად, დაბადების წიგნში, სადაც ვკითხულობთ: „და შექმნა ღმერთმა ადამიანი თავის ხატად, ღვთის ხატად შექმნა იგი, კაცად და ქალად შექმნა ისინი“ (დაბ.1:27) – ამ მუხლით ნათელია, ავტორი გვეუბნება, რომ ღვთაებრიობა თავის თავში ატარებდა და ატარებს იმ თვისებებს, რომლებიც არა მარტო კაცს, არამედ ქალსაც მიეწერება. ახალ აღთქმაში კი იესო საკუთარ თავს დედის თვისებას მიაწერს: „რამდენჯერ მინდოდა შენი შვილების შემოკრება, როგორც ფრინველი იკრებს ფრთებქვეშ თავის ბარტყებს, მაგრამ არ ინდომეთ“ (მათე 23:37).
ეკლესიის ტრადიციაშიც მოიძებნება არაერთი მარგალიტი, რომელიც ღმერთის გენდერული იდენტობის მკაცრად მასკულინურობას ანგრევს. მაგალითად, ასეთია IV საუკუნეში მოღვაწე წმ. მამა გრეგორი ნაზიანზელი, რომელიც ამბობს, რომ ღმერთის მიმართ ნახსენები ეპითეტები, როგორიც არის მამა და ძე, მეტაფორულია და სრულად არ გამოხატავს ღვთაებრივ არსს. XIV საუკუნის პირველი ინგლისელი მწერალი ქალი და წმინდანი ჯულიან ნორვიჩელი თავის წიგნში – “ღვთაებრივი სიყვარულის გამოცხადება” – წერს: „როგორც ღმერთი მამაა ჩვენი, ასევე ღმერთი დედაა ჩვენი“.
ისეთი ეკლესიები, როგორებიცაა შვედეთის ეკლესია (ლუთერული), ინგლისის ეკლესია, პრესვიტერიანული ეკლესია, ძველკათოლიკური ეკლესია და ამერიკის ეპისკოპალური ეკლესია, უკვე ღიად საუბრობენ გენდერული ენის რეფორმის გარდაუვალობაზე, თუმცა სხვა ეკლესიები ამ ინოვაციას ტრადიციისაგან მოწყვეტად აღიქვამენ. თავად რეფორმის მომხრე ეკლესიების შიგნითაც არის მორწმუნეთა ნაწილი, რომელიც მტკივნეულად აღიქვამს იმას, რომ თუკი ლოცულობდნენ „მამაო ჩვენო“, რეფორმის შემდგომ მოუწევთ ილოცონ „მშობელო ჩვენო“. ეკლესიის შიგნით ცვლილება ყოველთვის სირთულეს წარმოადგენდა, ამიტომ საჭიროა ცვლილების მოხდენამდე მისმა წევრებმა დეტალური პასუხები მიიღონ საკითხის შესახებ, რაც, ვფიქრობ, ნაბიჯის გადადგმას გაამარტივებს.
ასე რომ, ღმერთის მიმართ გამოყენებული გენდერული ენის ცვლილება ლოცვასა და ლიტურგიაში არ არის ტრადიციისაგან მოწყვეტა, არამედ პირიქით – ეს მცდელობაა გამოვთქვათ ღმერთი თავისი უღრმესი შინაარსით, რომ ის არის არა კაცი ან ქალი, არამედ უსქესო და გენდერზე მაღლა მდგომი არსება, რომელსაც ვერ მოვაქცევთ ჩვენს სოციალურ და კულტურულ აღქმაში. იყო დრო, როცა ამის საჭიროება იდგა, თუმცა დადგა დრო, როცა თანამედროვე მორწმუნეს აღარ სჭირდება ღმერთის აღქმა, მბრძანებელი კაცის ამპლუაში. კაცობრიობა ახალ ნაბიჯებს დგამს თანასწორობისა და ინკლუზიურობის გზაზე, შესაბამისად, ეკლესიაც მოწოდებულია დაიწყოს რეფორმა, რომელიც გააცოცხლებს და გაახალგაზრდავებს ქრისტიანულ კრებულს.