ინტერვიუ სიმონ მაჩაბელთან
ავტორი: თამარ ჭინჭარაული
ფოტო: გიორგი ნაზღაიძე
10 ივლისს გერმანიაში, ფრაიბურგის თეატრში ცნობილი უკრაინელი რეჟისორის, ანდრი ჟოლდაკის მიერ დადგმული ოპერის, “მაკბეტის” პრემიერა გაიმართა. ოპერის კოსტიუმებზე ქართველმა მხატვარმა, დიზაინერმა, თეატრისა და კინოს მხატვარმა სიმონ მაჩაბელმა იმუშავა. სწორედ მასთან ვისაუბრეთ სცენოგრაფისა და კოსტიუმების მხატვრის პროფესიაზე, მუშაობის პროცესსა და თანამედროვე თეატრზე.
როგორ დაიწყო თეატრი თქვენს ცხოვრებაში?
ბავშვობიდან მიტაცებდა კინო, თეატრი და ზოგადად, ხელოვნება. მახსოვს, ხატვასთან ერთად თეატრიც შემოვიდა ჩემს ცხოვრებაში, მაგრამ ვერც ვიხსენებ, კონკრეტულად როდის მოხდა ეს. პირველი სპექტაკლი, რომელმაც ბავშვობაში ყველაზე დიდი შთაბეჭდილება მოახდინა, “კავკასიური ცარცის წრე” იყო. სპექტაკლი უკვე ნანახი მქონდა, მაგრამ იმ კონკრეტულ ჩვენებაზე იზა გიგოშვილი თამაშობდა გრუშეს, ამიტომ სპეციალურად, მეორედ წამიყვანეს სპექტაკლის სანახავად.
თქვენი, როგორც სცენოგრაფის პირველი სპექტაკლები რომელი იყო?
პროფესიულ თეატრთან ურთიერთობა თემურ ჩხეიძეს უკავშირდება, რომელიც მარჯანიშილის თეატრში “სეილემის პროცესს” დგამდა. ბოლო კურსზე ვიყავი, შოთა გლურჯიძე იყო დამდგმელი მხატვარი, რომლის ასისტენტიც ვიყავი. შოთა პარალელურად ბათუმში სხვა სპექტაკლზე მუშაობდა და მე დამტოვა ამ სპექტაკლზე სამუშაოდ. პირველივე ჯერზე დიდ რეჟისორთან მოვხვდი. როცა ასისტენტი ხარ, თითქოს მაშინ უფრო ბევრ რამეს სწავლობ, მთლიანი პასუხისმგებლობა შენზე არ გადმოდის და ამავდროულად იცი როგორ უნდა შეასრულო საქმე. ამან დიდი გამოცდილება მომცა. ჩემი პირველი დამოუკიდებელი სპექტაკლი კი იყო დათო საყვარელიძის სადიპლომო სპექტაკლი “ქორწინება აფიშით” რუსულ მოზარდ მაყურებელთა თეატრში. შემდეგ უკვე დავით დოიაშვილთან “მეფე ლირი”, მარჯანიშვილის თეატრში, სადაც დამდგმელი მხატვარი ვიყავი. დღეს რომ ვფიქრობ იმ სპექტაკლებზე მუშაობის პროცესზე, მიკვირს როგორი თავხედი ვიყავი, მაგრამ ახალგაზრდა როცა ხარ ფიქრობ, რომ ყველაფერი იცი და სხვანაირი თვითრწმენა გაქვს. ამ სპექტაკლებმა, გარდა იმისა, რომ მე, როგორც მხატვარს ძალიან დიდი გამოცდილება მომცა, ასევე გამაცნო ძველი ქართული ტრადიციული თეატრი. ისეთ არტისტთან, როგორიც მაგალითად ოთარ მეღვინეთუხუცესია, 18 წლის სცენოგრაფი რომ მუშობს, ნორმალურ ქვეყანაში წარმოუდგენელია. ეს გამოცდილება ჩემთვის დღეს უფრო მნიშვნელოვანი და ძვირფასია, ვიდრე მაშინ.
როგორია დღევანდელ თეატრში, კინოსა თუ ოპერაში თქვენი, როგორც სცენოგრაფისა და მხატვრის როლი?
ზოგადად, თეატრში რა დონეზეც საჭიროა სცენოგრაფის მონაწილეობა, იმ დონეზე მე არ მაინტერესებს. კოსტიუმები კი, ცალკე აღებული, იქნება ეს კინო, თეატრი თუ მუზეუმი, ჩემი სიყვარულის სფეროა. ბოლო 4 პროექტი, რაც ანდრი ჟოლდაკთან ვმუშაობ, ის ზუსტად ხედავს, რომ ჩემი პროფესიების გათვალისწინებით, მას ვჭირდები როგორც კოსტიუმების მხატვარი. მიხეილ მარმარინოსთან კი პირიქით – ის მეუბნება, რომ ჩემგან უნდა სცენოგრაფია და არა კოსტიუმები. თანამედროვე თეატრში დეკორაცია, სივრცე, რომელშიც მოქმედება უნდა მოხდეს, მეტწილად რეჟისორის მიერაა დაპროექტებული. ადრე რასაც სცენოგრაფი აკეთებდა, თანამედროვე თეატრში რეჟისორის გასაკეთებელია. რა თქმა უნდა, შეიძლება მხატვართან კონსულტაცია გაიაროს ფერის, ეპოქის მიმართულებით, მაგრამ სივრცეს მაინც თვითონ ქმნის. ამის ძალიან კარგი მაგალითია რობერტ უილსონი. ის ამბობს, რომ სცენოგრაფი სჭირდება იმისთვის, რომ ტექნიკურად შეასრულოს მისი ჩანაფიქრი.
მე სცენოგრაფის და კოსტიუმების მხატვრის პოზიციას განვიხილავ, როგორც რეჟისორის კონსულტანტის პოზიციას, იმიტომ რომ იმისი ძალა, რომ კოსტიუმი გახდეს წარმოდგენის გმირი, აქვს მხატვარს, მაგრამ ეს თუ რეჟისორს არ სჭირდება, არ გამოიყენებს, ამიტომ მასთან ერთად უნდა შეათანხმო, მოიგონო. ასე ხდება თეატრშიც და კინოშიც, რაც თავისთავად ძალიან მომწონს, მაგრამ, მეორე მხრივ, სხვაზე დამოკიდებული პროფესიაა. ყოველთვის ვცდილობ, ვიყო ჰარმონიულად რეჟისორთან, იმიტომ რომ პროექტი, რომელზეც ვმუშაობ, რეჟისორის სამყაროა, რომლის ჩვენებასაც სხვისთვის ცდილობს, ჩემი პროფესია კი მისთვის დამხმარე საშუალებაა.
რომელია ყველაზე საინტერესო პროექტი, რომელზეც გიმუშავიათ?
მგონია, რომ ყველაზე საინტერესო პროექტი ჯერ კიდევ წინაა. აქამდე რაც გავაკეთე, მათ შორის ყველაზე მეტად ლიონში დადგმულ ოპერაზე – “ლურჯწვერას სასახლეზე” მუშაობის პროცესი მესიამოვნა… უფრო ადრეული სპექტაკლებიდან კი ალბათ მარმარინოსის “მედეა”.
თქვენ ხართ მხატვარი, დიზაინერი, თეატრისა და კინოს კოსტიუმების მხატვარი, მუშაობთ საოპერო დადგმებზე… ყველა ამ მიმართულებაში მუშაობის სპეციფიკა რამდენადაც ჰგავს ერთმანეთს, იმდენად განსხვავდება. სად გრძნობთ თავს ყველაზე კომფორტულად?
ჩემი ინტერესის სფერო მოდის დიზაინი, თეატრი, ოპერა, ბალეტი და კინოა. პროფესიულად ერთი დიპლომით თეატრისა და კინოს მხატვარი ვარ, მეორე დიპლომით კი ქალის ტანსაცმლის შექმნის ოსტატი. რეალურად მივხვდი, რომ ზოგადად, კოსტიუმი მაინტერესებს, რა ფორმითაც უნდა იყოს ის წარმოდგენილი.
ძალიან მომწონს გარკვეული პერიოდით, მაგალითად, 2 თვით აქტიურად მუშაობა პროექტზე – იქნება ეს კინო თუ სპექტაკლი. ამას ვუყურებ როგორც სამსახურს, პროექტს, რომელიც იწყება და სრულდება. თეატრში და კინოში, როცა ჩნდება რეჟისორი, ჯგუფი, ჩემი საქმე ჰგავს კოლაბორაციას, იქ ობიექტურ თემებზეა საუბარი, სადაც მხატვრული გადაწყვეტა ჩემი არ არის. მსიამოვნებს, რომ შემოქმედებითი კუთხით ნაკლები პასუხისმგებლობა მაქვს, მაგრამ ამავდროულად, რაღაც საერთო საქმეში შემაქვს პროფესიული წვლილი. ეს პროცესი მზრდის როგორც პროფესიონალს და ამ საქმის მოყვარულს.
ის საქმე კი, სადაც საჭიროა შემოქმედება და ბოლომდე მე ვარ პასუხისმგებელი ყველაფერზე, სადაც მარტო ვარ ჩემს თავთან, ეს არის ჩემი ნახატები, ნაქარგები. ისინი, რომელსაც ვამზადებ რაღაც გამოფენისთვის… რასაც პირადად ჩემთვის და ჩემი მეგობრებისთვის ვაკეთებ, ის მსიამოვნებს ყველაზე მეტად.
ქართველი და უცხოელი რეჟისორები მუშაობისას განსხვავდებიან?
ქართველი და უცხოელი რეჟისორები იმდენად განსხვავდებიან ერთმანეთისგან, რამდენადაც, ზოგადად, ადამიანები. რეჟისორებზე მეტად თეატრალურ გარემოშია სხვაობა, მაგალითად, ფრანგული ძალიან განსხვავდება გერმანული თეატრისგან, გერმანული – რუსულისგან და ა.შ.
რაც შეეხება რეჟისორებს, ყველა ნიჭიერი რეჟისორი განსხვავებულია, უნიჭო რეჟისორები კი ერთმანეთს ჰგვანან. მე ალბათ გამიმართლა, რომ განებივრებული ვარ კარგ რეჟისორებთან მუშაობით.
ხელოვანისთვის შთაგონება ბევრი ადგილიდან შეიძლება მოდიოდეს. ალბათ, დროსთან ერთად ეს იცვლება ხოლმე. თუ არის რაიმე უცვლელი, რაც ყოველთვის შთაგაგონებთ?
თეატრი, სპარსული ხელოვნება, აღმოსავლური ხელოვნება, ქართული კულტურა, ეთნოგრაფია, ოქრომჭედლობა, ხატწერა – ასეთი რაღაცები ბავშვობიდანვე მიტაცებდა. სადაც უნდა მივსულიყავი, როცა რაღაცას დავინახავდი, რაც გარეგნულად ჩემთვის საინტერესო იყო, აუცილებლად ახლოდან უნდა მენახა, გამომეკვლია. გემოვნებაც ბავშვობიდან ამ ყველაფერმა ჩამომიყალიბა. კარგი გემოვნებით ვერ დაიბადები, ხვდები გარკვეულ გარემოში და ამ გარემოდან ირჩევ ახლობელს. მთელი შენი ცხოვრება კი არის ამის შესწავლა – სწავლობ კონტექსტში და მიღებულ ინფორმაციას ალაგებ შენს თავსა და შენივე დროში. ეს ყველაფერი ამდიდრებს ხელოვანის წარმოსახვას. ალბათ აქედან მოდის ჩემი შთაგონებაც.
როგორც ვიცით, ანდრი ჟოლდაკი პირველი უკრაინელი რეჟისორია, რომელმაც რუსეთის უკრაინაში შეჭრის შემდეგ გერმანიაში ოპერა დადგა. მოახდინა ომმა და ომით გამოწვეულმა ისტორიულმა კონტექსტმა დადგმაზე, სცენოგრაფიაზე, კოსტიუმებზე გავლენა?
რა თქმა უნდა, ძალიან დიდი გავლენა მოახდინა. ჩვენ ამ სპექტაკლზე მუშაობა 2 წლის წინ დავიწყეთ, უკვე მონახაზი და იდეები გვქონდა. ომის დაწყების შემდეგ კი ვფიქრობდით ცვლილებებს, იმ დონეზეც კი, რომ განვიხილავდით “მაკბეტის” ცნობილი ალქაჯებისთვის მარგარიტა სიმონიანის და თინა კანდელაკის სახე მიგვეცა. ვფიქრობდით, დადგმაში ომი და თვითონ პუტინიც გვეჩვენებინა, მით უმეტეს, რომ თემატიკა მსგავსია – ძალაუფლება, მკვლელობა, სისასტიკე, ბედისწერა.
მაგრამ ბოლოს გადავწყვიტეთ, რომ ეს ძალიან ბანალური იქნებოდა, ამავდროულად, ამორალურიც – როცა აქვე ახლოს ომია, რომელსაც ადამიანების სიცოცხლე ეწირება, არ გამოდიოდა ოპერაში ამის პირდაპირ გადმოტანა. ამიტომ გადავწყვიტეთ, რომ ომი, რომელიც უკრაინაში მიმდინარეობს, პირდაპირ არ გაგვეშვა სიუჟეტში. საბოლოოდ, ანტრაქტისას ომის დოკუმენტურ კადრებს ვაჩვენებთ, პუტინის ფოტოებს. ძალიან ძლიერი გამოფენა გამოგვივიდა – მაყურებელი, ერთი მხრივ, ამ სლაიდშოუს ოპერასთან აკავშირებდა, მეორე მხრივ კი, ისე უყურებდა, როგორც რეალობას.
“მაკბეტის” პრემიერა 10 და 14 ივლისს შედგა, შემდეგი საპრემიერო დღე კი 23 ივლისსაა ჩანიშნული, რითაც ფრაიბურგის თეატრი სეზონს დახურავს. რა გეგმები გაქვთ ახალი სეზონიდან?
ჩემი დამოუკიდებელი პროექტის, გამოფენის გაკეთება მინდა დიდი ხანია, შესაბამისად თემატიკაც სულ იცვლება. ვფიქრობ, რომ ჯერ მზად არ ვარ, მაგრამ ჩავთვალოთ, რომ სხვა პროექტების პარალელურად ამაზე სულ ვმუშაობ. მარტში ლიონში მივდივარ, უნდა დავასრულო “ლურჯწვერას სასახლე”. ეს ოპერა მხოლოდ ერთხელ, ონლაინ აჩვენეს, გაზაფხულზე კი ფიზიკურ სივრცეში იგეგმება პრემიერა.
გარდა ამისა, მე და ანდრი ჟოლდაკს გვინდა საქართველოში სპექტაკლის დადგმა, მას ძალიან მოსწონს ქართველ მსახიობებთან მუშაობა. საქართველოში მისი ბოლო სპექტაკლიც – “მეფე ლირი. ანდრი ჟოლდაკის წარმოსახვა” დასამთავრებელია და ოქტომბერში გვინდა დასრულება.
