პოლინომიალი – ახალი ქართული გამომცემლობა Indie Press-ის ესთეტიკით

ავტორი: ნასტასია არაბული

რამდენიმე დღის წინ ფეისბუკზე ახალი ქართული გამომცემლობის გვერდი შემხვდა, რომელიც გვპირდებოდა, რომ გამოსცემდა ამ დრომდე უთარგმნელ ავტორებს და მათ წიგნებს. „პოლინომიალს“ სამი დამფუძნებელი ჰყავს, საუკეთესო დიზაინერებთან თანამშრომლობს და მხარს უჭერს „სულაკაურის გამომცემლობა“. ვიფიქრეთ, ამ მნიშვნელოვანი ინიციატივის გაცნობა თქვენთვისაც საინტერესო იქნებოდა და  გთავაზობთ მათთან ინტერვიუს.

ვინ არის ის გუნდი, რომელმაც პოლინომიალი დააარსა და თქვენ რა ტიპის ლიტერატურა გხიბლავთ? 

ლუკა გრიგოლია: გამომცემელი პირველ ყოვლისა მკითხველია. ამავდროულად, ყველა გამომცემელს თავისი სუბიექტური მოტივაცია აქვს. სულაკაურის გამომცემლობაში 2015 წლიდან ვმუშაობ და ჩემი მოტივაცია ისეთი ავტორების გამოცემა იყო, რომლებიც არასდროს უთარგმნიათ. 

ამის  ინტერესი ჩემ გარშემო ორ ძალიან გამოცდილ მკითხველს ჰქონდა და ორივეს სხვადასხვა დროს სურდა ახალი გამომცემლობის დაარსება. პანდემიის პირველ წელს დამოუკიდებლად ვფიქრობდი ახალ ინიციატივაზე, სადაც შევძლებდი ისეთი ავტორების გამოცემას, „სულაკაურში“ რომ არ გამოვცემდით. საგამომცემლო სია მარტივად შეიძლება გადაიტვირთოს. მიზეზი ისაა, რომ ჯერ კიდევ ჩამოვრჩებით თარგმნილი ლიტერატურის საერთაშორისო ტემპებს და უმნიშვნელოვანესი ავტორების წიგნები კვლავაც გამოუცემელი გვრჩება. შესაბამისად, არჩევანი დიდია, დროსა და რესურსებთან კი არასახარბიელო კორელაცია აქვს.

დამოუკიდებლად რაღაცების კეთებას თანამოაზრეობა სჯობს და ნუცა მეტრეველი და ლევან ძნელაძე დღეს გამომცემლობა „პოლინომიალის“ თანადამაარსებლები და დირექტორები არიან. ჩემთვის ორივე ისეთი ადამიანი იყო, ვინც სხვებზე მეტს კითხულობდა და პლუს იცნობდა მსოფლიოში მიმდინარე სალიტერატურო პროცესებს. სიტყვა „თანამოაზრე“ რასაც გულისხმობს, „პოლინომიალის“ სამივე დამაარსებელს კარგად აერთიანებს. და, საერთო ჯამში, გვაქვს ფუფუნება ზუსტად ის ლიტერატურა გამოვცეთ, რაც გვხიბლავს. ეს ხშირად შურთ უცხოელ კოლეგებს, რომლებიც განვითარებულ ქვეყნებს წარმოადგენენ, სადაც ყველაფერი თარგმნილია ან უბრალოდ დიდი კონკურენციაა. დიდი არჩევანი გამომცემლის საქმეს ცოტათი ართულებს, თუმცა გამომცემლობისა და მკითხველისთვის ხელსაყრელი მოცემულობაა.

ერთია – იყო კარგი, დაინტერესებული, აქტიური მკითხველი და მეორე – გამომცემელი, როგორ ფიქრობთ, რისი გათვალისწინება და სწავლა მოგიწევთ ამ გზაზე, მკითხველიდან გამომცემლად ტრანსფორმაციისას? 

ნუცა მეტრეველი: მკითხველისა და გამომცემლის პერსპექტივები ძალიან განსხვავდება ერთმანეთისაგან. ბევრი გამომცემლისგან (და საგამომცემლო სივრცეში მომუშავე ადამიანისგან) გაიგებთ, რომ ლიტერატურას სიამოვნებისთვის ვეღარ კითხულობენ. ახალი და საინტერესო ავტორების ძიების, კითხვისა და სელექციის  სასიამოვნო პროცესის გარდა, გამომცემლის საქმიანობა 80% მოსაწყენი, რუტინული ბიუროკრატიაა.

როგორც მკითხველი, ბოლომდე ვერასოდეს აღიქვამ რა გზას გადის წიგნი, სანამ შენს წიგნის თაროზე მოხვდება. ეს არის გრძელი, რთული პროცესი, რომელიც ხშირად გარკვეულ კომპრომისებსაც გულისხმობს.

წიგნზე მუშაობის პროცესში ირღვევა ინტიმურობა, რომელიც მკითხველსა და ტექსტს შორის არსებობს, შენთვის ძალიან ძვირფასი ტექსტიც კი შეიძლება გადაიქცეს ტექნიკურ სამუშაოდ, დასამუშავებელ მასალად.

გამომცემლობაზე მუშაობის დასაწყისშივე ჩამოვყალიბდით, რომ პირველ რიგში სამივე ვართ მკითხველები და გვინდა, რომ მკითხველებადვე დავრჩეთ. მარკეტინგის სტრატეგიაზე მუშაობის პროცესშიც ჩვენთვის ეს მიდგომა იყო განმსაზღვრელი. გამოსაცემი ტექსტების სელექციას ვადგენთ როგორც მკითხველები და არა როგორც მხოლოდ გამომცემლები ან როგორც „ბიზნესმენები“. 

პოლინომიალი გამოსცემს სალიტერატურო სივრცისთვის ცნობილ, თუმცა ქართულ ენაზე ამ დრომდე უთარგმნელ ავტორებსა და მათ ტექსტებს – ასე გაეცანით საზოგადოებას. ქართულ ენაზე ძალიან ბევრი მნიშვნელოვანი ტექსტი და ავტორი არ არის ნათარგმნი ჯერ კიდევ – როგორ აპირებთ ნავიგაციას ამ სამყაროში, რა კრიტერიუმებით შეარჩევთ გამოსაცემად წიგნებს? 

ლევან ძნელაძე: ბოლო წლებში ქართული საგამომცემლო სცენა ბევრად უფრო გამოცოცხლებულია, ვიდრე თუნდაც 10 წლის წინ იყო და არაერთი მართლა საინტერესო ავტორი ითარგმნა. თუმცა, ჩვენი სურვილი უფრო მეტად ე.წ. Indie Press ესთეტიკის და ღირებულებების მქონე მცირე გამომცემლობის დაფუძნებას ისახავდა მიზნად. კრიტერიუმი მარტივია: ის, რასაც გამოვცემთ, სამივეს უნდა მოგვწონდეს და ავტორი ქართულად არ უნდა იყოს თარგმნილი. აქცენტს უფრო მეტად ავტორებზე ვაკეთებთ და არა კონკრეტულ წიგნებზე. სელექცია გულდასმით შერჩეულია და ამ გზიდან გადახვევას, სხვადასხვა გარემოებათა გამო, არ ვაპირებთ. კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი კრიტერიუმია იმ ენიდან კარგი მთარგმნელის არსებობა, საიდანაც თარგმნას ვაპირებთ. ჩვენი საყვარელი ლიტერატურა ენების დიდ პალიტრას აერთიანებს და  ამ ნაწილში საქმე არც ისე კომფორტულად გვაქვს. საკმაოდ ბევრი ენაა, რომლიდან მთარგმნელიც საერთოდ შეიძლება ვერ ვიპოვოთ და  ასეთ შემთხვევაში, სხვა რამის მოფიქრება მოგვიწევს.

როგორც მკითხველმა, ცხოვრების რაღაც ეტაპზე აღმოვაჩინე, რომ იმ ავტორების მიღმა, რომლებსაც მე აქამდე ვიცნობდი და ყველაზე მნიშვნელოვნად მიმაჩნდა – არანაკლებ მნიშვნელოვანი და მრავალფეროვანი სამყაროა, და რომ ზედაპირის ქვემოთ ბევრი შრეა, რაც საბჭოთა და შემდეგ უკვე დამოუკიდებელმა ადგილობრივმა მთარგმნელობითმა ტრადიციამ ყურადღების მიღმა დატოვა ან ამის შესახებ ინფორმაცია არ ჰქონია. ვინაიდან სამივეს მსგავსი სამკითხველო გამოცდილება გვაერთიანებს, ვცდილობთ, ამ დანაკლისიდან რაღაც ნაწილი მაინც შევავსოთ და თანამედროვე პროცესსაც დავუთმოთ სერიოზული ყურადღება, რადგან ამ ეტაპზე მსოფლიო ლიტერატურას ძალიან საინტერესო და აქტიური პერიოდი უდგას. მთავარია, მისი ქართველ მკითხველამდე მოტანა კარგად შევძლოთ.

ჩვენ აქტიურად ვეცნობით თანამედროვე ლიტერატურულ პროცესებს სხვადასხვა ლიტერატურული გამოცემებიდან, ჩვენთვის აქტუალური დაჯილდოებებიდან, საერთაშორისო კრიტიკოსებისგან და პირადი კონტაქტი გვაქვს არაერთ ლიტერატურულ აგენტთან თუ სხვადასხვა საერთაშორისო ლიტერატურულ წრესთან. ეს ყველაფერი დიდ ინფორმაციას გვაძლევს თანამედროვე ლიტერატურულ და საგამომცემლო ტენდენციებზე.

იგივე კითხვა მექნება ადამიანებზეც, ვინც თქვენთან ერთად იმუშავებს ტექსტებზე და მათ წიგნებად ქცევაზე: როგორ არჩევთ მთარგმნელებს, დიზაინერებს, რედაქტორებს? 

ლუკა გრიგოლია:  „პოლინომიალი“ პატარა გამომცემლობაა. მუდმივი თანამშრომელი სულ რამდენიმე გვყავს. ლოჯისტიკის საკითხებში ჩვენი პარტნიორი „სულაკაურის გამომცემლობა“ გვეხმარება.

მთარგმნელებს დიდი სიფრთხილით ვარჩევთ. ჩვენთვის მნიშვნელოვანია, ტექსტი საჭირო ხელში მოხვდეს. კარგი მთარგმნელის ხელში თარგმანი მაინც კარგი გამოდის, თუმცა სულ სხვაა, როცა ნაწარმოებსა და მას ერთგვარი ქიმია აქვთ. რედაქტორებს რაც შეეხება, იდეალურ შემთხვევაში, რედაქტორმაც იცის ის ენა, საიდანაც ტექსტი ითარგმნება. თუმცა ამის ფუფუნება ხშირად არ გვაქვს. გვინდა, ტექსტის ხარისხი მაქსიმალურად გავზარდოთ და მთარგმნელებიც წავახალისოთ – ენა უფრო მოქნილად გამოიყენონ. 

რაც შეეხება დიზაინერს, გამომცემლობის ყდები (და წიგნის სრული დიზაინი) და ვიზუალური იდენტობა ხატია ჩიტორელიძემ შექმნა. ის თავისი თაობის ერთ-ერთი უნიჭიერესი ილუსტრატორია და მისი გამოცდილება დიზაინშიც მუდმივად იზრდება. ყდის დიზაინი საქართველოში ცოტა ადამიანმა თუ იცის – ილუსტრაციას არა, მკაცრად დიზაინს ვგულისხმობ. ხატია ერთხელ ბოლონიის წიგნის ბაზრობის საუკეთესო ილუსტრატორების კატალოგში მოხვდა, მეორედ კი გაფართოებულ სიაში. მისი ნამუშევრები და შესაძლებლობები მეტი ყურადღების ღირსია, ამიტომ უფრო მეტად გვახარებს, რომ მისი ერთგვარი passion project ამჟამად სწორედ გამომცემლობა „პოლინომიალია“.

გვაქვს ექსკლუზიური შრიფტიც „აპრილი“, რომელიც საუკეთესო ტიპოგრაფმა, აკაკი რაზმაძემ შექმნა. ამ შრიფტს საკითხავადაც ვიყენებთ და, იმედია, ჩვენი მკითხველებისთვისაც საინტერესო გამოცდილება იქნება. 

როგორ შეარჩიეთ გამომცემლობის სახელი? 

ნუცა მეტრეველი: სახელის შერჩევის პროცესი ალბათ ერთ-ერთი ყველაზე რთული ამოცანაა.

თითქოს რა, ხომ? თავიდან გეჩვენება – რა უნდა, მარტივად მოვიფიქრებთ.

მერე ხვდები, რამდენი მომენტია გასათვალისწინებელი – სახელი უნდა ასახავდეს კომპანიის სულისკვეთებას, პოზიციას, კომპანიის საქმიანობის შინაარსს ეხმიანებოდეს და ა.შ. მარკეტინგში მილიონი რჩევა და მითითება არსებობს, როგორი უნდა იყოს მოქნილი სახელი. მარტივი, მოკლე, ადვილად დასამახსოვრებელი, გამორჩეული და ეს ჩამონათვალი უსასრულოდ შეიძლება გაგრძელდეს. ყველაზე რთული სწორედ ამ რჩევების გათვალისწინებაა, რაც უფრო მეტად გაბნევს, ვიდრე საქმეს გიადვილებს.

ჩვენთვის მთავარი კრიტერიუმი იყო, რომ სახელი არ ყოფილიყო ზედმეტად აკადემიური, უშუალოდ ლიტერატურასთან, წიგნთან ან ფილოსოფიასთან დაკავშირებული. ასეთი სახელები ხშირად არაფრისმთქმელი და მოსაწყენია ხოლმე.

თავიდან ძალიან სერიოზულად ვუდგებოდით ამ საკითხს. თითქოს ჩამოვყალიბდით, მაგრამ მაინც ყველა ვარიანტი გვეხამუშებოდა. შემდეგ ათასჯერ შევცვალეთ. ბოლოს სრული აბსურდის სახე მიიღო ამ ყველაფერმა. სახელის მოფიქრების ხსენებაზეც კი ისტერიკული სიცილი გვიტყდებოდა. რაღაც მომენტში ისიც კი მეგონა, რომ ვერასოდეს ვერაფერს დავირქმევდით, არადა საქმე წინ მიიწევდა, სახელი კი არ გვქონდა.

ბოლოს, როგორც ხდება ხოლმე, ყველაზე მოულოდნელ მომენტში და თითქოს ყველაზე მოულოდნელ რაღაცაზე ძალიან მარტივად შევთანხმდით.

შარშან ზამთარში, ჯერ კიდევ პანდემიის ჩაკეტილობისას, ჩემთან, სოფელში, ბუხართან ვისხედით, მუსიკას ვუსმენდით და სახელზე საერთოდ არ ვფიქრობდით. რაღაც მომენტში Aphex Twin-ის ტრეკი, Polynomial C ჩაირთო. უცებ მივხვდით, რომ ძალიან ლამაზი სიტყვაა, მოგვეწონა, პირდაპირ თარგმანშიც მრავალსახელიანს ნიშნავს და ამ ფაქტზეც გავერთეთ – თუ ერთ კონკრეტულ სიტყვას/სახელს ვერ ვირქმევთ, დაე, მრავალი სახელი გვქონდეს, მრავალსახელიანი გვერქვას :)))

რაც უფრო მეტს ვფიქრობდით, უფრო და უფრო ვხვდებოდით, რომ ესთეტიკურად, შინაარსობრივად პოლინომიალი იდეალური იქნებოდა ჩვენი პატარა გამომცემლობისთვის.

რა თქმა უნდა, ხალხის აზრი გაიყო, ბევრმა თქვა, გრძელიაო, ბევრს გამოთქმა უჭირდა. სახელის ხსენებისას ხშირია რეპლიკა – „პოლი… რააა?“ თუმცა ჩვენ მაინც მედგრად დავდექით ჩვენს გადაწყვეტილებაზე და დარწმუნებული ვარ,  გამომცემლობის მომავალი მკითხველიც მიეჩვევა და შეიყვარებს პოლინომიალს.

ბოლოს ცოტა ტექნიკური დეტალებიც: სად და როდიდან გაიყიდება თქვენი წიგნები, სად უნდა ვიკითხოთ, რა სიხშირით შემატებთ ახალ გამოცემებს?

ლევან ძნელაძე: ლეონარდ კოენის და ვირჟინი დეპანტის წიგნები დეკემბრის შუა რიცხვებიდან სხვადასხვა წიგნის მაღაზიაში იქნება ხელმისაწვდომი. ჯოან დიდიონის ტექსტს კი ცოტათი შეაგვიანდება და მას იანვრის ბოლოსკენ უნდა ველოდოთ. ჩვენი სურვილია, მკითხველს ჩვენს წიგნებზე ხელი რაც შეიძლება მეტ საინტერესო ადგილას მიუწვდებოდეს. 

2023 წელს ჩვენს ბიბლიოთეკას ათამდე ახალი გამოცემა შეემატება. ვცდილობთ, მხატვრულ ლიტერატურასთან ერთად, არამხატვრულიც მნიშვნელოვნად გვქონდეს წარმოდგენილი. ზოგადად, წელიწადში 10-12 წიგნის გამოცემაა დაგეგმილი. ჩვენ გვეყოლება ავტორების ნაწილი, რომლებსაც სხვებზე მეტად ვუერთგულებთ და დროთა განმავლობაში მათ რამდენიმე ტექსტს გამოვცემთ.