“პანკისის ხმები” – სამკვირიანი სერთაშორისო სახელოვნებო რეზიდენცია
ავტორი: თინა ლაღიძე
„ხეობის ხმები“ – პანკისში, სოფელ ჯოყოლოში “თბილისის საერთაშორისო ფოტოფესტივალის” და Magic Carpet-ის ერთობლივი სამკვირიანი საერთაშორისო სახელოვნებო რეზიდენციაა.
ხელოვანები – თამარ კალანდაძე (საქართველო), დიანა ტამანე (ლატვია) და ბენ უილერი (აშშ) პანკისის ხეობის ცხოვრებას ეცნობიან, აკვირდებიან, იკვლევენ, აფიქსირებენ და ერთგვარ მეხსიერებას ქმნიან. თავიანთი განსხვავებული მედიუმების საშუალებით პანკისელების საფიქრალს, სიმღერას, სიყვარულს, სევდასა და ოცნებებს მხატვრულ ფორმებში აქცევენ და დეკემბრის ბოლოს ფოტოგრაფიისა & მულტიმედიის მუზეუმის საგამოფენო სივრცეში ამ ნამუშევრებს დამთვალიერებელს წარუდგენენ.
თითოეული ხელოვანის გამოცდილებასა და პროექტზე ცალ-ცალკე მოგითხრობთ:
თამარ კალანდაძე – არტისტი
თამარმა ჩემს წერილობით პროზაულ შეკითხვებს პოეზიით უპასუხა, დავმეგობრდით. მეც პოეზია ვამჯობინე. შემოთავაზებული ფორმა უჩვეულო გამოდგა, ამავდროულად, ტექსტში პანკისისთვის დამახასიათებელი განწყობა შექმნა და რაც მთავარია, ამბის თხრობას მოუხდა. ამბავი კავშირებზეა, ნამდვილია… ის არის, რისთვისაც რეზიდენციები იქმნება, მაგრამ ხშირად ვერ აღწევს მიზანს, სიღრმეს, იშვიათად იტვირთება პოეზიით, ჩა-კავშირებით, აღმოჩენებით.
*
პანკისი ასე დაიწყო:
ჩალმიანი კაცი,
კარს აღებს,
მწვანეში
ნებივრობს
დიანა;
მთვარე
(ჩრდილოეთ ნახევარსფეროს ცაზე)
სანახევროდ
ეფარება
მზეს
25 ოქტომბერს.
ეს ნიშნავს, რომ დიანა ტამანე – ესტონეთში დამკვიდრებული ლატვიელი არტისტი, პირველად დავინახე ჯოყოლოში, ნაზის გამწვანებული ეზოს საქანელაზე, მას შემდეგ, რაც ლონდონიდან ჩამოსულმა პენჯაბელმა კაცმა სასტუმროს კარი გამიღო; ცოტახნით ადრე, ვიდრე მზის დაბნელება დაიწყებოდა. – ვის ეძებ? – მეგობარს. – ვეუბნები და მე თვითონ მიკვირს.
დიანა უკვე ორი კვირაა, აქაა. “ისეთი მშვიდი და პასტორალურია აქაურობა, ყველა კადრი კლიშეა”, – ამბობს და ფოტოს უღებს ცხვრის ფარას, რომელიც ალაზანზე გადმოდის. იქვე სამი მეცხვარე ძაღლი უსიტყვო, შეთანხმებული მოძრაობით სამკუთხედში გვსვამს. ჩვენ შთაბეჭდილების ქვეშ ვართ. ვიცინით. ინსტინქტური გეომეტრია.
ალაზანს მივუყვებით ბირკიანისკენ. საღამოვდება. ცა – ვერა ფაღავა. მთა – იოჰან კრისტიან დალი. დუისში, ჯოყოლოში, ბირკიანში უზარმაზარ გალავნებს აშენებენ. ჯერ – გალავნებს, შემდეგ – სახლებს. რიყის ქვები ალაზნის კალაპოტიდან გამოაქვთ ტრაქტორებით. კალაპოტი გადათხრილია. უცნაურია. ცა – უილიამ თერნერი, მთა – კასპარ დავიდ ფრიდრიხი.
**
თ.ლ.
ქვეყანა ნახე და რაც ნახე
– არაფერია,
რაც თქვი, რაც გულში ჩაიმარხე
– არაფერია,
გინდ დამწყვდეულმა ივაგლახე
– არაფერია,
თუ გინდ ქვეყანა გადალახე
– არაფერია.
ომარ ხაიამი
თარგმანი ვ. კოტეტიშვილის
ალის ვერ შევხვდებოდი, ანზორი რომ კაჭრეთში არ წასულიყო და რამზო არ მოემაგრებინა გიდად ჩემთვის და დიანასთვის; რამზოს რომ ჰოსეინი არ შეხვედროდა და ცხენზე გასეირნება არ შემოეთავაზებინა; მოთმინება რომ არ გვყოფნოდა და არ დავლოდებოდით ჰოსეინს ამფითეატრთან; ბიჭებს რომ დოღი არ ეხსენებინათ; რომ არ მომეძებნა უახლესი თარიღის მიხედვით: “დოღი, პანკისელი ცხენოსნები”; ადამ გაურგაშვილი რომ ჩემი მეზობელი არ აღმოჩენილიყო, იმ დილას თელავში საქმე რომ არ ჰქონოდა და ახმეტაში არ გავეყოლებინე ცხენის ვარჯიშზე მოჰამადის მანქანით; ალის დედის ტელეფონის ნომერი რომ ვერ გაეგო ხათუნას და ომარს რომ ვერ მივეყვანე დედისფერულის გადასახვევთან. ალიზე რომ მითხრეს, წარმოვიდგინე ცეცხლის ენები – ალები. ალი რებუსია. ٱلْعَلِىُّ *\ ٱلْعَلِيُّ ალ – ალი. ალაჰის 99 სახელიდან 36-ე; ამაღლებული, დიდებული, ჩინებული. მწვანე ჭიშკრის წინ ბეტონის ბორდიურზე შავი საღებავით წერია ა ლ ი.
***
თ.ლ.
..მეც გამიხსენე, რომ ვცოცხლობ შენით,
რომ ქარებს შევთხოვ – კვალდაკვალ მდიონ
და გამინელონ გრძნობა ძლიერი…
ომარ ხაიამი
თარგმანი ვ. კოტეტიშვილის
ალი 3 წლის იყო, როცა ცხენზე პირველად შეჯდა. ცხენმა გადმოაგდო. ტვინის შერყევით ლოგინში უნდა წოლილიყო. მისი და – იმანი მიყვება: “ოთახში არაა. ვეძახით. არ გვიპასუხებს. ფანჯრიდან ვიხედებით – ალი ჩვენს ერკემალზე ზის და წრეებზე დაატარებს”…
5 წლისას მამამ ცხენი აჩუქა. ლურჯა და ალი განუყრელი მეგობრები გახდნენ. ცხენი და ადამიანი. ერთარსი. გოვრაბერი.
ვაინახური თქმულება
სესქათ სოლსას ჰყავდა ცხენი, სახელად ღოლგი. საოცარი ის იყო, რომ ცხენი ხან პატარავდებოდა და თხის ხელა ხდებოდა, ხან იზრდებოდა და მუხის სიმაღლეს აღწევდა (…)
ერთხელ სესქათ სოლსა ისვენებდა და თან იარაღს წმენდდა, ხოლო ღოლგი მთის ფერდობზე მარდად დაკუნტრუშებდა. ნართთან შევარდენი მიფრინდა და ჰკითხა:
– მითხარი, სესქათ სოლსა, თუ შენს ღოლგის ჭენებით გაუშვებ, შეძლებს ჩემთან დაწევას?
– ეს საქმე მას ეხება და მას უნდა ჰკითხო. – უპასუხა ნართმა.
უეცრად ძუ მგელი გამოჩნდა. ის სესქათ სოლსასა და შევარდენს მიესალმა და, როცა შეიტყო, რაზეც საუბრობდნენ, ამაყად წარმოთქვა:
– სანამ ეს ცხენი თხის ხელაა, ის სირბილში ვერანაირად ვერ გამასწრებს. განა საჭირო იყო კითხვის დასმა?
– ამის შესახებ მაშინ ვისაუბროთ, როცა ღოლგი ჭენებას დაიწყებს. – თქვა სესქათ სოლსამ.
– რატომ მეც არ შემეკითხეთ? – გაბრაზდა ღოლგი.
– გეკითხებით, გვითხარი, შეგიძლია ჩვენთან სირბილში შეჯიბრება?
– ნება მომეცი მათთან ერთად სირბილით რამდენიმე წრე დავარტყა. – სთხოვა სესქათ სოლსას ღოლგმა.
სესქათ სოლსამ ნება დართო.
ღოლგი მიწაზე სამჯერ გადაკოტრიალდა და სიდიდით მუხის ხელა გახდა. ის გაიქცა და გამოედევნნენ. ფერდობებსა და ღელეებში, მთებსა და ხეობებში, ტბის ფსკერზე მან სამი წრე შემოირბინა და სესქათ სოლსასთან მივიდა. შევარდენი და ძუ მგელი უკვე მის მახლობლად ისხდნენ. სამი წრე მათ უკვე კარგა ხნის წინ შემოერბინათ და შემოეფრინათ.
ღოლგის შერცხვა. მან თავი დახარა, კვლავ თხის ხელა გახდა და გვერდზე გავიდა.
– აი, რას ვიზამთ, – თქვა სესქათ სოლსამ, – ხვალ, ამ დროს მოდით და მაშინ გაიგებთ, მას რა შეუძლია.
ძუ მგელი და შევარდენი დანიშნულ დროს მოვიდნენ.
– მაშ ასე, დაიწყო საუბარი სესქათ სოლსამ, – გუშინ ღოლგი მუხის ხელა იყო და მასზე არავინ არ იჯდა. ახლა ის სიდიდით თხის ხელაა. ასეთად დავტოვებ და შემოვაჯდები… ასეთ ნაძლევზე თანახმა ხართ?
სესქათ სოლსამ თავისი ცხენი გააჭენა. მას მიჰყვა ძუ მგელი, მათ კვალზე გაფრინდა შევარდენი. მართალია, ღოლგი თხის ხელა იყო, მაგრამ გუშინდელზე ათჯერ სწრაფად გარბოდა. სესქათ სოლსა ჭენებით მივიდა დანიშნულ ადგილამდე, ღოლგი მან საძოვარზე მიუშვა, თვითონ კი ჩამოჯდა და ღელე (მთის ტიტა) გააბოლა. როცა მოწევა დაასრულა, მხოლოდ მაშინ მოირბინა ძუ მგელმა და მოფრინდა შევარდენიც.
სესქათ სოლსამ გაკვირვებულ შევარდენს და მგელს უთხრა:
– ეს იცოდეთ, ცხენი, მხედრის გარეშე, ცხენი არ არის. მხედარი, ცხენის გარეშე, მხედარი არ არის. მაგრამ, აი, როცა მათ შორის თანხმობა და ურთიერთგაგება მყარდება, მაშინ სრულად ვლინდება ორივეს უნარი. ამიტომ ცხენსა და მხედარს ერთად უწოდებენ გოვრაბერს.
ხვთისო მამისიმედიშვილი – “ჩეჩნური და ინგუშური თქმულებები ნართებზე“
ალი 11 წლის იყო, როცა ლურჯა გაყიდეს. ოჯახს დასჭირდა. ექვსნი არიან: მარიამ, მუჰმად, ამინა, იმანი, ალი და აიშა.
მაიკო, ალის დედა მიყვება: “მანამდე ალის ტირილი არ გვინახავს. აღარ ჭამდა. არ ლაპარაკობდა.”
მამამ პირობა დაუდო, მალე ახალს გიყიდიო, მაგრამ ისე მოულოდნელად გარდაიცვალა, სიტყვა ვერ შეუსრულა.
ალი 13 წლისაა. უკვე 9 დოღში გამოვიდა. სულ სხვების ცხენებით ჯირითობს. როცა საპრიზო ადგილზე გადის, ფულად ჯილდოს ყულაბაში ინახავს. თავისი ცხენისთვის აგროვებს.
სუმაია, ალის ძმის ცოლი მიყვება: “ადის ტყეში და სხვის გაშვებულ ცხენებს მარილით იტყუებს. მერე იჭერს და ჯირითობს. ალი მარტო ცხენებზე ფიქრობს. ყველა ჯგუფში გაწევრიანებულია, სადაც ცხენებს ყიდიან. ყოველ დღე უზის და ამოწმებს განცხადებებს. მარილს იპარავს, ბებიამისს აგიჟებს.”
****
პანკისი გრძელდება:
გამოცანაა
ყველაფერი –
ერთ ბაღში გამავალი
ბევრი პორტალი:
მარილი,
ცხენი,
იუპიტერის სიახლოვე
(ჩრდილოეთ ნახევარსფეროს ცაზე),
ცეცხლის ენები.
დიანა ამბობს:
პანკისი
ჩემთვის
ხან ველია
და
ხან – ხეობა.
ეს ნიშნავს, რომ პანკისში ჩასვლის დღიდან არ მტოვებს განცდა, თითქოს გამოცანაში ვმოძრაობ და სწორ ქარგას უნდა მივაგნო. სწორი ნიშნავს ჩემთვის განკუთვნილს – ვუშვებ, რომ არსებობს ასეთი – უკვე დაწყებული და ცოცხალი ტექსტი, რომელიც მიწვევს, ჩავერთო, მონაწილეობა მივიღო.
ტრიალებს ცა. რაღაც მრავალწახნაგა გეომეტრიული ფიგურა ლაგდება. ფორმა ფორმაში: მეცხვარე ძაღლების სამკუთხედი უკვე გულია. ალი და მისი 5 და-ძმა, სხვისი ცხენები, პანკისის მთები წვეროებია.
*****
3 დღის წინ სუმაია ფოტოს მიგზავნის და მწერს: “ალი ცხენმა გადმოაგდო. ფეხი მოიტეხა და თაბაშირში აქვს. მუჰმადს კისერზე შეუსვამს და ისე წაუყვანია დოღის საყურებლად. იმდენი ვიცინე”.