აჩილ ქიქოძე და ივა ფეზუაშილი საუბრობენ რომანზე – “ბუნკერი”
10 აპრილს ციურიხის ლიტერატურის სახლში მწერალთან, ივა ფეზუაშვილთან და მთარგმნელთან, ნათია მიქელაძე-ბახსოლიანთან ერთად გაიმართა კითხვა და დისკუსია. რომანი “ბუნკერი“ 2024 წლის სექტემბერში გამოიცა გერმანულ ენაზე და შვეიცარიაში პირველად წარადგინეს.
ფესტივალის, „ხიდი: ციურიხი – თბილისის“ მესამე გამოშვება 9 – 13 აპრილს ქალაქ ციურიხში გაიმართა. წელს ფესტივალმა კვლავ მრავალფეროვანი პროგრამა წარუდგინა შვეიცარიელ პუბლიკას – ფოტოგრაფია, კინო, ლიტერატურა, მეცნიერება და მუსიკა.
ფესტივალი „ხიდი: ციურიხი – თბილისი“ მიზნად ისახავს თანამედროვე ქართული შემოქმედების და კულტურის უკეთ გაცნობას შვეიცარიაში და ორ ქვეყანას შორის კულტურული დიალოგის გაღრმავებას. ფესტივალი 2021 წელს ციურიხში დაფუძნდა, ასოციაცია „ქართული კულტურის პლატფორმის“ პრეზიდენტის, ელენე ჩეჩელაშვილის ინიციატივით.
ფესტივალის პროგრამა იგეგმება და ხორციელდება ორ წელიწადში ერთხელ, შვეიცარიისა და საქართველოს მნიშვნელოვან კულტურულ ინსტიტუტებთან თანამშრომლობით.
არჩილ ქიქოძე: ივა, სულ ახლახან დაბრუნდი შვეიცარიიდან, სადაც მონაწილეობდი ფესტივალში, რომელიც ორ წელიწადში ერთხელ მონაცვლეობით იმართება ციურიხსა და თბილისში. ციურიხში ჩატარებული ორივე ფესტივალი, მთლიანად ქართულ თანამედროვე კულტურას ეძღვნებოდა. ვიცი, რომ ქართულ მწერლობას წარადგენდი, თუ წარგვადგენდი, როგორც გენებოს. ვიცი, რომ ამასწინათ შენი „ბუნკერი“ ითარგმნა გერმანულად, წიგნი, რომელიც მიყვარს და მომწონს. გილოცავ.
ივა ფეზუაშვილი: დიდი მადლობა. ფესტივალი “ხიდი: ციურიხი-თბილისი” მართლა საოცარი გამოცდილება იყო, შეიძლება ბანალურად ჟღერდეს, მაგრამ კულტურულ ხიდზე უფრო მყარი ხიდის მე არ მჯერა, რაც უნდა ეკონომიკურად ან პოლიტიკურად იყო რომელიმე ქვეყანასთან გადაჯაჭვული, თუ კულტურულ ბმას ვერ იპოვი, ვერანაირი კავშირი მყარი ვერ იქნება. ასეთ ფესტივალებზე ქვეყნის წარდგენა, ერთი მხრივ, პატივია და, მეორე მხრივ, უზარმაზარი პასუხისმგებლობა, მგონი, ჩვენ საქმეს კარგად გავართვით თავი. კიდევ ერთხელ დიდი, დიდი მადლობა ფესტივალის ორგანიზატორებს ამ შესაძლებლობისთვის.
ა.ქ: მოდი, ჯერ წიგნზე გკითხავ. ჩვენ ბევრი გვილაპარაკია ლიტერატურაზე, მათ შორის ერთმანეთის წიგნებზე, მაგრამ მკითხველისთვის ალბათ ეს საინტერესოა. მინდა გვითხრა, როგორ არჩევ თემას შენი რომანებისთვის და რა სამუშაოებს ასრულებ წერის დაწყებამდე. ვიცი, რომ „ბუნკერზე“ მუშაობის დაწყებას დიდი წინასწარი სამუშაო და კვლევა უძღოდა წინ.
ი.ფ: თავიდან ასეთი იდეა იყო, “პერესტროიკიდან” მოყოლებული აწმყომდე მოვსულიყავი და მეტ-ნაკლებად ყველა იმ მნიშვნელოვან ისტორიულ მოვლენას შევხებოდი, რომელმაც ჩვენი ქვეყნის დღევანდელობა განსაზღვრა. სამწუხაროდ, დიდად კარგად არ გვაქვს დაარქივებული საქართველოს თანამედროვე ისტორია, თუ არ გიცხოვრია, ვერც 90-იანებზე იპოვი ჭეშმარიტებებს და ვერც 2000-იანებზე. წინა მოსამზადებელი სამუშაოების დროს ყველაზე დიდი სირთულე ეგ იყო, სიმართლის როგორმე ტყუილისგან გარჩევა და სიმართლეც ხომ ყველა დროში იმდენია, რამდენიც – მხარე. მხარე კი 90-იანებში იყო ყველა, ვისაც იარაღი და ძალა ჰქონდა. “მასკარაფონეს” შემთხვევაში, როდესაც ორიათასიანების თბილისზე გადმოვედი, ეს წმინდად გონების სავარჯიშო იყო, წიგნის პროტაგონისტი იმ სამყაროში და იმ წლებში იზრდებოდა, რომელშიც მე, შესაბამისად, რაიმე ახალი კი არ უნდა მესწავლა, რაც გავიარე, იმაზე უნდა მქონოდა რეფლექსია. ის, რაც თინეიჯერობაში ყოვლად ნორმალურ აწმყოდ ჩანდა, ამ გადმოსახედიდან საკმაოდ მახინჯი წარსული აღმოჩნდა.
ა.ქ: მე დიდად დასაფასებელი მგონია, რაც “ბუნკერში” გაქვს გაკეთებული. გამოსული ხარ კომფორტის ზონიდან – წერ საკუთარ თავზე, გინდაც საკუთარ თაობაზე და უფროსი ასაკის ადამიანების ცხოვრებას და პრობლემებს აღწერ, თანაც ეს ოჯახი არ არის ეთნიკურად ქართველი, რაც ასევე მნიშვნელოვანი ამბავია ჩვენი ლიტერატურისთვის. ამ არჩევანზე ცოტა მეტი მოგვიყევი.
ი.ფ: მგონი, ყველაზე მეტად რაც მინდოდა, მშობლების თაობის გაგება იყო – როგორ გადარჩნენ იქ და მაშინ, როდესაც სამყარო რადიკალურად შეიცვალა? რა ოცნებები ჰქონდათ და რაზე გაუცრუვდათ გული, როგორ შეცვალეს ომებმა, სამხედრო გადატრიალებებმა, როგორ შეცვალა ისინი სისხლით მოპოვებულმა დამოუკიდებლობამ და ა.შ.
ბუნკერის მთავარი გმირები, სიმონიანები, ეთნიკურად სომხები არიან, ამ არჩევანს რამდენიმე მიზეზი განაპირობებს. პირველი: მინდოდა მეჩვენებინა, რომ საბჭოთა კავშირმა დაშლის დროს მხოლოდ საქართველო არ მოიყოლა ნანგრევებში, რომ იგივე გაიარეს აზერბაიჯანში, სომხეთში, მოლდოვაში… მეორე: ჩვენ, ეთნიკურად ქართველები, ჩვენი ქვეყნის ისტორიის მონაწილეები ვართ, მაშინ როდესაც სიმონიანები მეტ-ნაკლებად ობიექტურ, განზე გამდგარ დამკვირვებლებად რჩებიან. ამ ოჯახის სევდა, რომ საქართველო სამშობლოდ ვერ მიიღეს და არც ქართველებმა მიიღეს თანამოძმეებად, ობიექტურობისთვის უფრო მეტ შანსს და ადგილს ტოვებდა.
ა.ქ. ბუნკერი დაიდგა თეატრში. როგორია საკუთარი ნაწარმოების სცენაზე ხილვა. კმაყოფილი ხარ დადგმით?
ი.ფ: სიმართლე გითხრა, მიშა ჩარკვიანმა რომ „ბუნკერის” დადგმა გადაწყვიტა, ცოტა გამიჭირდა იმის წარმოდგენა, ტექსტი სცენაზე როგორ უნდა გადასულიყო, მაგრამ მიშასი, როგორც რეჟისორის, ძალიან მჯეროდა. კმაყოფილი ვარ არა მხოლოდ დადგმით, არამედ იმ დიალოგით, რაც ორ ხელოვანს და ორ სფეროს შორის მოხდა.
დათო დოიაშვილის „ახალი თეატრის” სამხატვრო ხელმძღვანელის თანამდებობიდან ყოვლად უსამართლო მოხსნის შემდეგ, სამწუხაროდ, აღარ მჯერა, რომ მსგავსი დიალოგი ისევ შედგება. აღარ მჯერა, რომ ცოცხალ ხელოვნებას დაკანონებული ავტორიტარიზმი ოდესმე ისევ დაუთმობს სცენას. არადა ზუსტად ახლაა საჭირო ყველა იმ სიმახინჯეზე ხმამაღლა საუბარი, რასაც „ქართული ოცნება” სჩადის. საზოგადოებაში ისევ დარჩა ხალხი, ვინც ამბობს, რომ თეატრი და პოლიტიკა უნდა გაიმიჯნოს. სამწუხაროდ, ასეთ ხალხს არც თეატრი ესმის და არც პოლიტიკა, თორემ აუცილებლად მიხვდებოდნენ, რატომ სდევნის ავტორიტარი დავით დოიაშვილს და რატომ ხურავს თემურ ჩხეიძის სახელოსნოს, რომელიც ზრდის ახალგაზრდა დრამატურგებს, ზრდის ხალხს, რომელიც ქართული სცენის ხმა უნდა გახდეს.
ა.ქ. ვიცი, რომ შვეიცარიაში ძალიან დიდი ყურადღებით მონუსხულები გისმენდნენ. რითი ხარ კონკრეტულად შენ და ჩვენი მწერლობა საინტერესო დასავლეთევროპელი მკითხველისთვის?
ი.ფ. ვერ დავამტკიცებ, თუმცა ბევრი წელი მქონდა შეგრძნება, რომ დასავლეთში ქართულ ლიტერატურას ან ზოგადად ხელოვნებას ერთი პრიზმით აფასებდნენ. ჩვენგან ელოდნენ საბჭოთა წარსულის გადააზრებას, ან, დავუშვათ, სტალინურ რეპრესიებზე წერას, თვით გამსხვერპლებას, ან იმ ჯოჯოხეთური აწმყოს აღწერას, რაც დალაგებული ქვეყნებისთვის არა მხოლოდ საინტერესო, არამედ ეგზოტიკაცაა. ერთი მხრივ, ეს მიდგომა მესმის, სანამ უშუალოდ აწმყოთი გაგიცნობს ვიღაც, აინტერესებს, საიდან მოდიხარ და რა გაიარე, თან მითუმეტეს საბჭოთა კავშირმა ქართველის აღქმა დაამახინჯა, საერთო სახე-ხატი გამოგვიგონა და ჩვენი პატარა როლი მოგვცა დიდ იმპერიაში – ულვაშიანი, მოქეიფე, კარგად მომღერალი და კიდევ უფრო კარგად მოცეკვავე კაცის… დასავლეთ ევროპას კი ამ ტყუილს უკან და წინ რა დგას, ეგ აინტერესებს – ჩვენი კულტურა, ტკივილები და ტრავმები. ხელოვნება ხომ ეგაა – ტკივილზე და ტრავმებზე რეფლექსია… ოლგა ტოკარჩუკის ნობელმა, გიორგი გოსპოდინოვის ბუკერმა, მირჩე კარტარეშკუს ლიტერატურამ მთლიანად შეცვალა წარმოდგენა აღმოსავლეთ ევროპის ლიტერატურაზე. ჩვენც ზუსტად იგივე გზას გავდივართ. ვცდილობთ, რომ საბჭოთა სახე-ხატი ისე დავანგრიოთ, რომ იგივე შეცდომა არ გავიმეოროთ. საფრანგეთში „ბუნკერს” შემდეგ „მასკარაფონეს” თარგმნის უფლებაც გავყიდეთ, რაც მაფიქრებს, რომ ფრანგ მკითხველს არა როგორც პოსტ საბჭოთა პროდუქტი, არამედ როგორც ევროპელი მწერალი, ისე ვაინტერესებ.
ა.ქ. ქართული ხელოვანების დიდი ნაწილი დღეს ქუჩაში დგას. შენი თაობა, ალბათ, თითქმის მთლიანად. რა არის ის, რაც შენ გამოსცადე და არ გინდა, რომ შენმა შვილებმა გამოსცადონ?
ი.ფ: მე გამიმართლა, რომ ამ აქციებზე დედაჩემთან ერთად ვდგავარ, გაუმართლა შენ შვილებსაც, რომლებსაც გვერდით უდგახარ, არ გაგიმართლათ შენ და დედაჩემს, რომ ისევ რუსთაველზე გიწევთ დგომა, ვერ ვიხსენებ, ვინ თქვა და ვერც ზუსტ ციტატას მოვიყვან, მაგრამ დაახლოებით ასეთი ფრაზა შემხვდა ინტერნეტში – საქართველოში ათი აპრილი არც გათენებულაო. აი, მაგაში არ გაგვიმართლა… ამ ქვეყნისთვის დაღვრილი სისხლი, იქნება ეს 9 აპრილის მშვიდობიანი მომიტინგეების თუ ქვეყნის მთლიანობისთვის მებრძოლი ჯარისკაცების, სათანადოდ არათუ ვერ დავაფასეთ, ქვეყნის მოღალატე, თვითგამოცხადებული მთავრობა გმირების გმირობებს ეჭვქვეშ აყენებს, ხოლო ღალატს პრაგმატული პოლიტიკით ხსნის. მინდა, არ მინდა, ეს რომ დაშვებულია და ეს რომ ნორმად იქცა, ამაში ჩემი ხელიც ურევია, ჩემი ბრალიცაა, რომ 9 აპრილს და აგვისტოს ომში დაღვრილ ქართულ სისხლს ჩვენი დროის სერგო ორჯონიკიძეები არათუ პატივს არ სცემენ, არამედ ბინძური პოლიტიკური პროპაგანდისთვის იყენებენ.
მინდა, რომ ჩემმა შვილებმა სიმართლეში იცხოვრონ და არა პოსტ სიმართლეში, რომ მტერს ყოველთვის მტერი ერქვას და მოყვარეს მოყვარე, რომ გვქონდეს უნარი – ტყუილის ჩანასახშივე განადგურების, სანამ ძალას მოიკრებს და ეცდება, რომ სიმართლის ადგილი დაიკავოს, თორემ წინააღმდეგ შემთხვევაში, ჩემს შვილებს მოუწევთ ჩემი აწმყოს კვლევა, ჩემ შეცდომებზე სწავლა და ახალი „ბუნკერის“ დაწერა…
ფესტივალის ვებგვერდი: www.zuerich-tbilissi.ch #ZuerichTbilissi #GeorgischeKulturplattform Facebook: https://www.facebook.com/profile.php?id=100071776163980 Instagram: https://www.instagram.com/zuerich_tbilissi/
221 total views, 2 views today