#17 მელოდრამატული ინტერვიუ ქეთი შავგულიძესთან – გურამ მაცხონაშვილი
ავტორი: გურამ მაცხონაშვილი
გურამი: ქეთი, რა არის კულტურა და აქვე: როდის გაჩნდა ეს სიტყვა შენთან? ყველაზე ადრინდელი შემთხვევა რა გახსოვს, სადაც ის შენ ირგვლივ ისმოდა ან შენ მიმართ ითქვა?
ქეთი: კულტურა ვფიქრობ, შემთხვევით არ არის დაკავშირებული კულტივაციასთან – მიწის კულტივაცია და შემდეგ გონების, დარგების, სულის…ეს ნიადაგის მომზადებას, ასევე განვითარებას და გაუმჯობესებასაც გულისხმობს, მაგრამ ეს კულტივაცია მაინც არ მასვენებს:) ფიგურალურად მოვლა-პატრონობას, დაცვას და ზრუნვასაც გულისხმობს და მგონი, ორივე ერთად არის. ჩემთან ადრეულ ბავშვობაში გაჩნდა – კულტურის მუშაკების კონტექსტში მესმოდა ხშირად. მერე ჩემზე ამბობდნენ, რომ გავიზარდე და ხელოვნებათმცოდნე გავხდი – კულტურული გოგოაო.
გურამი: და რა არის ის ნიშნები, რომლებიც ხელოვნებას კულტურისგან გამოყოფს და უფრო ავიწროებს?
ქეთი: ხელოვნება შემოქმედების და წარმოსახვის გამოხატულებაა, რომელიც სუბიექტურ და ობიექტურ მეტაფორად უნდა იქცეს და ეს მეტაფორაა ჩემთვის ყველაზე მნიშვნელოვანი განმასხვავებელი; ხელოვნება ხომ ადრე ოსტატობას, ხელოსნობას და მეცნიერებას აერთიანებდა, რაც ცოდნით და პრაქტიკით მიიღწეოდა და ამ მეტაფორის გარეშე ის მხოლოდ ხელობაა.
გურამი: ხელოვნების ნიშანთა სისტემიდან ორზე მინდა გკითხო: ენა და ინტუიცია.
ქეთი: ორივე! ინტუიციის გარეშე ვერაფერი შეიქმნება, მაგრამ მარტო ინტუიცია თუ რაღაც ენით არ არის “შეფუთული”, მაშინ ის მხოლოდ უმართავი ნაკადი იქნება და კულტურულ კოდს ვერ შექმნის. ხელოვანი სწორედ ამ ახალ ენას იგონებს, ინტუიციის ჭურჭელს თითქოს, და ეს არის ყველაზე საინტერესო პროცესი ჩემთვის – ამ სხვადასხვა ენების თამაში.
გურამი: როგორ ფიქრობ, მედიუმთან ერთად ენაც იცვლება? თუ ენა ერთგვარად უნივერსალური ნიშანია და უმტკივნეულოდ გადადის მედიუმიდან მედიუმში?
ქეთი: კი, ენაც მნიშვნელოვნად იცვლება, როშენბერგის კომბაინმა დააბნია ხელოვნებათმცოდნეები, სწორედ ამ ახალმა ენამ 20 წლით დაამუნჯა ისინი და ათწლეულების შემდეგ ძლივს დაეწივნენ, მათაც ახალი ენის შექმნა დასჭირდათ, ამაზე რომ ეწერათ. დადა რედი-მეიდმა პირველად დააყენა ეს პრობლემა – ენის პრობლემა. რატომ არის ეს ხელოვნება? რადგან ხელოვნება არა-ხელოვნებისგან ხომ იმით გამოირჩეოდა, რომ “ნახელავი” იყო. ეს ახალი ენა იყო, უცხო ენა.
გურამი: ენის არცოდნა ან ვერმოხელთება ალბათ ბანალურ – დაუცველობისა და უცხოობის განცდას აჩენს, ხომ?
ქეთი:
კი, დაუცველობა, შიში ვერგაგების, ვერამოცნობის. ხელოვნებათმცოდნეებს განსაკუთრებით სტანჯავთ ეგ ფობიები:) მიჩვეულნი არიან “გაგებაზე” პრივილეგიებს.
გურამი: იმ ერთი სიტყვის პასუხად მომინდა მეკითხა, დღეს (და შეიძლება ადრეც) საქართველოში (და შეიძლება ყველგან) ხელოვნება არ არის გარკვეულწილად პრივილეგია? ძალიან ხილული არ არის, რომ მასზე წვდომა ყველას არ აქვს?
ქეთი: ჰაჰ, კი ალბათ. გრინბერგმა მოცალეობის ჟამს ზედმეტად ბევრი დრო გაქვთ ამაზე საფიქრალი ხელოვანებსო. მაგრამ ამავე დროს შეპყრობილივით იბრძვის ხელოვნების პოპულარიზაციისთვის. ავანგარდის კიტჩიზაცია და კიტჩის ავანგარდიზაცია და კიტჩის კიტჩიზაცია.
გურამი: ახლა რასაც გკითხავ, გეკითხები იმიტომ, რომ ხშირად მრჩება განცდა, თითქოს ჩვენთან სახელოვნებო დარგების კრიტიკოსები ხშირად (მხოლოდ) ავტორებისთვის წერენ. ნაწილი თითქოს მათ აღზრდას ცდილობს, ნაწილი რაღაც ტიპის ხარკს იხდის (სევდიანად ჟღერს)… მოკლედ, ასეთი შეკითხვა: ვისთვის წერს კარგი კრიტიკოსი?
ქეთი:
ავანგარდის ეპოქაში კრიტიკოსმა უღალატა პუბლიკას და ისკუპა ავანგარდისტების ელიტურ ბანაკში. არადა ავანგარდი არა პუბლიკას, არამედ ახალ კაცობრიობას მიმართავდა. აქედან იწყება დიდი განხეთქილება და მაყურებელი კი არ აფასებს ნაწარმოებს, არამედ ნაწარმოები “აფასებს” მას. არადა კრიტიკოსს ჰქონდა დაკვეთა მნახველისგან/მაყურებლისგან და ამავე დროს მასვე აკრიტიკებდა ხელოვნების სახელით. მაგრამ ავანგარდის ენა დისკომუნიკაცია უფრო იყო, ვიდრე კომუნიკაცია. და ახლა, როგორც ბოდრიარი იტყოდა, “კომუნიკაციის ექსტაზის” პირობებში, ყველას უნდა კომუნიკაცია:) კრიტიკოსი ხელოვანის მხარეს გადავიდა, მაგრამ არ გახდა მისი მეგობარი. არადა, მის გარეშე წარმოუდგენელია რამე სახელოვნებო ღონისძიება, ის თითქოს არალეგიტიმურია, თუ ის იქ არ არის. მისი ტექსტის გარეშე ნამუშევარი თითქოს შიშველი, მიტოვებული და დაუცველია და რაღაც უხერხულობის გრძნობას იწვევს.
გურამი:
ქეთი: ვერ მოვთხოვთ კრიტიკოსს რომ სრულიად გამჭვირვალე იყოს ტექსტი, მაშინ ნამუშევრის ჰერმეტულობა დაირღვევა და დამცავ ფუნქციას ვერ შეასრულებს:) ხშირად საყვედურობენ ხელოვნებათმცოდნეს არასწორ ინტერპრეტაციაშიც, მაგრამ ბიოლოგია ხომ არ არის?!:)
გურამი: ცენზურამ რა სახე მიიღო სადღეისოდ? რომ ეძებ, თითქოს არ არის, მაგრამ შეგრძნებით დარწმუნებული ხარ, რომ აქვეა, შენ გვერდით და თუ ადრე შენს წინააღმდეგ იყო (ხილული), ახლა თითქოს შენიანია და ასე უფრო მზაკვრულად გებრძვის, ვერ იხელთებ… დასავლეთში უკვე ბევრს საუბრობენ “კაპიტალისტურ ცენზურაზე”, რომელიც ხელოვნებით გამომუშავებული ჰონორარისა და სოციალური კაპიტალის დაკარგვით ერთდროულად გემუქრება. და კიდევ ერთი თემა, რომელიც ცენზურაზე ლაპარაკის დროს ასოციაციურად მომდის: პოლიტკორექტულობა.
ქეთი: კი, ფარული ცენზურა! სწორედ შენიანად რომ ასაღებს თავს. მოთვინიერების მცდელობა, როდესაც თითქოს უფლებასაც გაძლევენ, გაფინანსებენ და მერე ისე მოიხმარენ ამ ნამუშევარს, რომ ძალა ერთმევა მას. ინსტიტუციებიც წყნარად და ლამაზად რომ ყიდულობენ ნამუშევარს, რომელიც ძალიან კრიტიკულია სწორედ ინსტიტუციის მიმართ. ხელოვნების მოშინაურება…
გურამი:
შეიძლება, დღეს ესეც ზედმეტად ანტიკაპიტალისტურად ჟღერდეს (და თან ნაივურად), მაგრამ ძალიან მაწუხებს შესაძლებლობა, როგორც მაყურებელმა ერთ დადგმაში ორჯერ, სხვადასხვა დროს ვნახო, მაგალითად, ჰამლეტის სიკვდილი. მოკლედ, ასეთი შეკითხვა: ტრაგედია თავისი ბუნებით შეიძლება იყოს მრავალჯერადი?
ქეთი: ვფიქრობ, არა. ეგ მრავალჯერადი კათარზისები იმიტაციაა მხოლოდ. გახსოვს, გროტოვსკი მსახიობს პროსტიტუტს ადარებდა, ექსტაზის იმიტაციას აკეთებს ისიც და ესეცო?! თუ კონტექსტი იცვლება, მაშინ კი ახალი სივრცე ამის შესაძლებლობას შექმნის, იმიტომ რომ იქ უკვე ახალი ტრაგედია იქნება.
გურამი: აი, სივრცე ახსენე… შენი ესე წავიკითხე – “თეატრი არათეატრალურ სივრცეში”. “სცენა-კოლოფიდან თავის დაღწევის” ქართული მცდელობები როგორია?
ქეთი: გურამ მაცხონაშვილის სპექტაკლები ამ კოლოფიდან თავის დაღწევის ძალიან კარგი მაგალითია. იცნობ?:)
გურამი: აჰაჰაჰ. მსმენია.
ქეთი: ისე, პირველი მცდელობა მეტეხის თეატრი იყო, იმ დროს უმოქმედო, რედი-მეიდ სივრცე, რომელიც გამონაკლისი იყო ნამდვილად მაშინ. ახლა მხოლოდ რამდენიმე მაგალითი მახსენდება, მაგრამ, ვფიქრობ, ამ კოლოფის საზღვრების მონგრევა ჯერ კიდევ წინ არის. მე-17 საუკუნის თეატრში თამაში არ ვიცი, რა გართობაა და ძალიან მინდა, ბევრი ამ კოლოფზე “გაბრაზებული” რეჟისორი ვნახო.
გურამი: თანამედროვე კინოინდუსტრიის მიღმა ხშირად გაიგონებ ასეთ რამეს: “არა უშავს, თუ კამერა არ მაქვს, დღეს ჩემი სმარტფონითაც შემიძლია გადავიღო კინო.” დაახლოებით ამ მიდგომის ეკვივალენტი ხომ არაა არამეინსტრიმული სათეატრო პროცესების თეატრის შენობიდან გატანა?
ქეთი: ალბათ კარგი სმარტფონითაც შეიძლება გააკეთო და კამერითაც, ისევე როგორც ტრადიციულ თეატრში დადგა ან სხვაგან. ბილ ვაიოლას საუბარი გამახსენდა დალაი ლამასთან, ვაიოლა ეკითხება – სულ მსაყვედურობენ ციფრული ფორმატის გამო და რას მეტყვითო? სადილობდნენ და იმან უპასუხა, ამ ჩანგლით შემიძლია მოგკლა და შემიძლია გამოგკვებო, გააჩნია, როგორ გამოვიყენებო.
თინო სეგალის ბოლო წარმოდგენები, უფრო სწორედ, როგორც თვითონ უწოდებს – სიტუაციები, პარიზის ოპერაშია, მაგრამ კარგია!
გურამი: ქეთი, არის ხელოვნება დღეს COOL?
ქეთი:
გურამი:
ქეთი:
გურამი: აქ დავასრულოთ.
ქეთი: სევდა რომ დაგიწერე, ეს მინდოდა გამომეგზავნა – ერიკ სატის Vexations, ემბიენთ მუსიკის დიდი მამის 1893 წლის კომპოზიცია, რომელიც 840 (!) ჯერ უნდა განმეორებულიყო. ოდა სევდას:)
[საუბრის დასასრული]