მატადორის უკანასკნელი ცეკვა – პედრო ალმოდოვარი
ავტორი: ლუკა ჩერქეზიშვილი
სამყარო თავისთავად ბადებს ეჭვს, რომ ენა საკუთარ ვერბალურ ფორმაში არ ეტევა და, შესაბამისად, ამ ფორმის მიღმა გამოდის. ესე იგი, არსებობს ბევრი ისეთი ფორმა, რომელიც მეტყველებს, მაგრამ არ მიეკუთვნება ენას. არ იქნება სპეკულაციური იმის მტკიცება, რომ 1949 წლის 25 სექტემბერს ესპანეთში დაბადებული რეჟისორი, პედრო ალმოდოვარი, საკუთარ ფილმებში არა მხოლოდ პერსონაჟებს ანიჭებს მეტყველების უნარს, არამედ თითქმის ყველაფერს, რაც მისი ობიექტივის კადრში ხვდება.
მეტყველება თავის წილად უკვე ინტერპრეტირებაა. მიუხედავად იმისა, რომ არსებობს ნიშანი, რომელიც მეტყველებაში ვერბალური თუ არავერბალური ფორმით მოგვეცა, ობიექტივიზმისგან ტრანსცენდენტალურ სუბიექტივიზმისაკენ მობრუნებამ არსებული ნიშნების განუსაზღვრელი რაოდენობით ინტერპრეტირების საშუალება მოგვცა. Ego cogito cogitatum ჰუსერლისთვის სამყაროსთან იმ მიმართების წერტილი გახდა, რომელიც მოაზრებულის მოაზრებას გულისხმობს. მიუხედავად იმისა, რომ ნიშანი ინტერპრეტირების საშუალება გახდა, მაინც ჩვენ გვაქვს მოცემულობა, სადაც ინტერპრეტირება არ შეიძლება დასრულდეს, რაზეც თავის წილად მიშელ ფუკო საკუთარ მოხსენებებში „თანამედროვე ჰერმენევტიკის სათავეებთან“ ამბობს:
„თუ ინტერპრეტაცია არასოდეს არ შეიძლება დასრულდეს, მაშასადამე, არაფერია საინტერპრეტაციო, არაფერი პირველადი არ არსებობს, რომელიც შესაძლებელია ინტერპრეტირებულ იქნას. ეს იმიტომ, რომ ყველაფერი იმთავითვე არსებითად უკვე ინტერპრეტაციაა, ყოველი ნიშანი (signe) თავის თავში არის არა საგანი (La choce), რომელიც საინტერპრეტაციოდ გვეძლევა, არამედ ის სხვა არაფერია, თუ არა სხვა ნიშანთა (sighe) ინტერპრეტაცია“. შესაბამისად, პოსტმოდერნისტულ ხელოვნებაში მეტყველება იმ სხვა ნიშნების ინტერპრეტაციათა ერთიანობა გახდა, რომელიც სხვადასხვა კულტურაში სხვადასხვა დროს სხვადასხვა ნიშნის რაობა იყო.
პედრო ალმოდოვარის ფილმოგრაფია უამრავ შესანიშნავ ნაშრომს მოიცავს. მიუხედავად ამისა, ნიშანთა ინტერპრეტაცია არსად არ ჩანს ისე მკაფიოდ, როგორც „მატადორში“, რომელიც 1986 წელს მოევლინა მაყურებელს. ჩვენ ვხედავთ, როგორ მეტყველებს თითოეული ნიშანი, რომელსაც რეჟისორი საკუთარი ფოკუსის ერთი ოსტატური გასწორებით ახდენს. სოკო თავის წილად იმ ნიშანთა რაობას წარმოადგენს, რომელიც მრავალ კულტურაში როგორც ნაყოფიერების, როგორც წყლისგან მიწის განაყოფიერების, ასევე სპირიტუალიზმის, შამანიზმის სიმბოლოდ იყო მიჩნეული. ანხელ ხიმენესი (ანტონიო ბანდერასი), რომელიც მაესტრო დიეგო მონტესის მოსწავლეა, ფილმის დასაწყისშივე ავლენს ღრმა ცოდნას სოკოების მიმართ. მომწამლავ სოკოებს ამჩნევს და მსახურს უკრძალავს მისგან დანაყრებას. ჩვენ დასაწყისშივე ვხედავთ, რომ ანხელ ხიმენესი მედიატორის, ორაკულის როლის შესრულებას იწყებს სიკვდილსა და სიცოცხლეს შორის. ფილმის მსვლელობისას კი, ჩვენ სულ უფრო და უფრო ვრწმუნდებით იმაში, რომ ანხელი ორაკულის როლს ასრულებს სამყაროსთვის. ის ხედავს მკვლელობების აქტს, ესმის მკვლელების აზრები, განიცდის მათ განცდებს და მხოლოდ და მხოლოდ მისი დახმარებით ხდება შესაძლებელი გამომძიებლისთვის და, ალბათ, მთელი სამყაროსთვის იმ საკრალური აქტის გამხელა, რომელიც ფილმის ბოლოს გამომძიებელს უკანასკნელ სიტყვებს ათქმევინებს.
La Tauromaquia ესპანელი მხატვრის, გოიას, ნახატთა სერიაა, რომელშიც აღწერილია მატადორისა და ხარის ბრძოლა და, ალბათ, არ იქნება გასაკვირი იმის თქმა, რომ პედრო ალმოდოვარი არ არის პირველი ადამიანი, ვინც ესპანური კულტურისთვის ისეთი საკრალური მნიშვნელობის მქონე მოვლენა მოაქცია ფოკუსში, როგორიც ხარისა და მატადორის ბრძოლაა. გოიას შესანიშნავ ნახატთა სერიაში იმ ქორეოგრაფიას ვხედავთ, რომელიც თავის წილად დიეგო მონტესისა (ნაჩო მარტინესი) და მარია კარდენალის (სერნა ასუმპტა) ქორეოგრაფიულ ცეკვაშია პერიფრაზირებული.
„and the bulls of Guisando,
partly death and partly stone,
bellowed like two centuries
sated with threading the earth.”
– წერს ესპანელი პოეტი, ფედერიკო გარსია ლორკა, რომელიც საკუთარი პოეზიით უმღერის გუისანდოს გორაკზე აღმოჩენილ ხარების სკულპტურებს. ცალსახაა, რომ ესპანური კულტურისთვის ხარი არა მხოლოდ მატადორის სამიზნეა, არამედ ღრმა არქეტიპული მნიშვნელობის მატარებელი ცხოველია, რომელსაც არქაულ პერიოდში ფუნქციურად მიწის განაყოფიერება ევალებოდა. ეგვიპტურ კულტურაში ხარი თავის წილად მსხვერპლშესაწირიც იყო, რომელმაც აპისის კულტის ჩამოყალიბებასაც ჩაუყარა საფუძველი. ხარი ნიშნობრივად, შეიძლება იმ „სასწაულის“ პირველი ცნობიერი გაგება იყოს, რომელიც მსხვერპლად იქნა შეწირული და ხელახლა იშვა.
არ იქნება გასაკვირი თუ ვიტყვი, რომ პედრო ალმოდოვარის ფილმებიც, ზუსტადაც რომ „სასწაულის“ მოლოდინს გვიჩენს, განსაკუთრებით კი “მატადორი”, სადაც ორი მთავარი პერსონაჟი, ერთი მხრივ, მატადორი, მეორე მხრივ კი ადვოკატი, რომელიც მთელი ფილმის განმავლობაში ესპანელი რეჟისორის შესანიშნავი ოსტატობით, ხარის როგორც მსხვერპლის ან სამსხვერპლოს როლს თამაშობს, ასეთი ოსტატობით და ქორეოგრაფიით ეცეკვება მატადორს. მითუმეტეს, რომ დიეგო მონტესი ამბობს: „ქალი ხარივითაა“ და არც ის უნდა დაგვავიწყდეს, რომ პედრო ალმოდოვარი საკუთარი „ონავრობითა“ და ოსტატობით გრეხს მარია კარდენალის თმას და მისი ნაწნავი მიმზიდველ, სასურველ ხარის კუდად იქცევა როგორც ჩვენთვის, ასევე დიეგო მონტესისთვის.
თავხედობა იქნება, თუ ესპანელი რეჟისორის საოცარ ოსტატობაზე ერთ ორ სიტყვას არ ვიტყვით. ალმოდოვარის ფილმებში ყველაფრის ნახვა შეიძლება – გასაოცარი კადრები, ელეგანტური ჩაცმულობა, იუმორი, ტრაგიკულობა, ესთეტიკა, ირონია. იმის გათვალისწინებით, რომ კაპიტალიზმის კულტურულმა კონსენსუსმა თანამედროვე სამყაროს გამოაცალა სექსუალური ენერგიები, რომელიც დაუცხრომელ წყურვილში ვლინდება, მის ხელსაწყოდ იქცა იმისთვის, რომ საკუთარი იდეები ფორმებში მოაქციოს და სამყაროს ახალ საინტერპრეტაციო ნიშნად მოუვლინოს. ალბათ შეუძლებელია, ერთხელ მაინც ნახო მატადორის დასასრული, რომელიც შესანიშნავი იტალიელი მომღერლის (Mina – Esperame En El Cielo) მუსიკის ფონზე ვითარდება, რომ მის დავიწყებას ვეღარასდროს შეძლებ.
ფერთა გამა, ქორეოგრაფია, მუსიკა და ალბათ ერთ-ერთი საკრალური მოვლენა, რომლის მოლოდინი მთელი ფილმის განმავლობაში გვაქვს, დაბნელება, რომელიც ზუსტად მაშინ ხდება, როცა ხარი და მატადორი საკრალური სასიყვარულო აქტისთვის ემზადებიან, მათთვის ხომ მკვლელობის აქტი სექსთან ერთად არის ის სრულყოფილი ორგაზმი, რომელიც სიკვდილის სახით ვლინდება. სიკვდილი ხომ სხეულიდან სულის ამოფრქვევის პროცესია.
მკვლელობა ხომ მათთვის ხელოვნებაა, მათთვის ეს სპირიტული საკრალური აქტი რაღაც ახლის წარმოქმნის პროცესი იყო. თითქოს ისინი ერთმანეთში შერწყმისა და მკვლელობის დახმარებით რაღაც ახალს, სრულყოფილს ქმნიდნენ. „მიყვარხარ საკუთარ სიკვდილზე მეტად“ – ფრაზა, რომელიც ამ სცენისას გვესმის, ისმის ზუსტად მაშინ, როცა დაბნელება იწყება. პედრო ალმოდოვარი საკუთარი ოსტატობით ახერხებს, რომ ყოველი კადრი, რომელიც ხაფანგებივით არის განთავსებული მთელი ფილმის განმავლობაში, მხოლოდ და მხოლოდ ფილმის ბოლოში იქცეს ნიშნად და საკუთარ ნიშნობრიობაშივე იქნას ინტერპრეტირებული.
დაბნელება, რომელიც ზუსტად მაშინ იწყება, როცა სიკვდილი ხდება ორგაზმის გამოვლინება, როცა სამყარო ორი სხეულის გაერთიანებისგან ახალ ნათებას იღებს, როცა ორი სხეული სიკვდილისგან ხელახლა იბადება. ფილმის დასასრულს კი გვესმის ფრაზა, რომელსაც გამომძიებელი წარმოთქვამს: „აქამდე ასეთი ბედნიერი არავინ მინახავს“. ჰოდა თითქოს უკანასკნელი სცენა მატადორისა და ხარის ცეკვას ჰგავს, რომლებიც სიკვდილის ხელოვნებას სწავლობენ და ერთმანეთს სიყვარულს ეფიცებიან.