ყვავილები და პორტრეტები – ინტერვიუ თორნიკე ჭაფოძესთან

ავტორი: ქეთო გელაშვილი

თორნიკე ჭაფოძე თანამედროვე ხელოვანია, რომელიც სულ სხვადასხვა მედიუმში მუშაობს და ყოველ ჯერზე წინამორბედისაგან განსხვავებულს გვთავაზობს. მისი სოლო გამოფენა 2023 წლის იანვარში ელენე აბაშიძის საზიარო სივრცეში გაიმართა. თერთმეტწლიანი პაუზის შემდეგ,  ექსპოზიციაზე მის მიერ დამზადებულ ქაღალდზე შესრულებული გრავიურები და ასევე ფერწერული ნამუშევრები იყო წარმოდგენილი. იგი ცდილობს თეორიული ვერბალიზაცია მოარიდოს თავის ნამუშევრებს და ყველაფერი დამთვალიერებელს  მიანდოს – ზედმეტი ფსიქოლოგიზმის გარეშე, როგორც თავად აღნიშნავს.

ქ.გ. თორნიკე, თქვენს პერსონალურ გამოფენას – „ყვავილები და პორტრეტები (გრავიურები)“, რომელიც ელენე აბაშიძის საზიარო სივრცეში იანვარში გაიხსნა და  მარტის ბოლომდე გაგრძელდა, საინტერესო სათაური აქვს. გამოირჩევა სიმარტივით და ნაკლები კონცეპტუალიზაციით. რამ განაპირობა გამოფენის ასეთი დასათაურება?

თ.ჭ. მინდოდა, რაც შეიძლება მარტივი ყოფილიყო, ზედმეტი ფსიქოლოგიზმის  გარეშე. ზუსტად წარმოეჩინა ის, რისი დასათაურებაც არის. 

ქ.გ. ექსპოზიციაზე  წარმოდგენილი იყო თქვენი ახლო გარემოცვის პორტრეტები –  ოჯახის წევრების, მეგობრების. მნახველიც სიახლოვეს გრძნობდა მათ ცხოვრებასა  და ყოველდღიურობასთან. ამას გარდა არც თქვენი ავტოპორტრეტებია შემთხვევითი,  რას უკავშირებთ ამას?

თ.ჭ.  დიდი პაუზის შემდეგ, როცა ისევ დავუბრუნდი  პორტრეტებს,  დავიწყე ავტოპორტრეტებით –  მთელი სერია გავაკეთე.  ამას მოჰყვა ჩემი ახლობლების, მეგობრების, ოჯახის წევრების პორტრეტები. მგონია, რომ ორდინარული და ფიზიკური სამყარო, რომელიც ჩვენ გარშემოა, ყველაზე საინტერესოა. გარდა ამისა, პორტრეტი, როგორც ჟანრი, მთელი სამყაროა. 

ქ.გ. საინტერესო იყო გამოფენაზე  წარმოდგენილი ყვავილების სერია. ყურადღებას დავუთმობდი ტიტას, რომელსაც სცვივა ფურცლები და ნელ-ნელა ჭკნება. რა ადგილი უჭირავს ყვავილებს თქვენს შემოქმედებაში და კონკრეტულად ამ გამოფენაში?

თ.ჭ. პორტრეტების და ყვავილების ხატვა თითქმის ერთდროულად დავიწყე. ეს ალბათ არ არის შემთხვევითი. თითქოს ეს ორივე ფიზიკური სამყაროს ერთ რიგში დგას. 

ტრადიციულად  ყვავილის სახეს, ხატს აქვს პოეტური შეფერილობა. მითუმეტეს, როცა წარმოიდგენ, როგორ სცვივა ტიტას ჭკნობისას ფურცლები, თუმცა ზუსტად ეს პოეტურობაა, რაც გვიშლის ხელს დავინახოთ რეალურად ყვავილი, როგორც ფიზიკური სამყაროს ევოლუციის პატარა ნაწილი. 

ყვავილის ხატვისას ყოველთვის ვცდილობ ამ “პატარას” გავუსვა ხაზი.

ქ.გ. გრავიურების იდეამდე როგორ მიხვედით, რამ გიბიძგათ  მათი გაკეთება? კონკრეტულად თუ გაიხსენებდით, როგორ მოიხიბლეთ იდეით?

თ.ჭ. ეს ჩვეულებრივი პრაქტიკაა, როცა მხატვარი დროდადრო ცვლის მასალას, გამოხატვის საშუალებებს. გარდა ამისა,  ძალიან მიყვარს ნახატი და გრავიურა. ძალიან კარგი საშუალებაა ხაზზე ექსპერიმენტირებისათვის.

ქ.გ. გამოფენის პრესრელიზიდან გამომდინარე, თითქოს ნაკლები მნიშვნელობა ენიჭება ნამუშევრის კონცეფციას და მთლიანად ფიზიკურობის აღქმასა და  გადააზრებაზეა. შეგიძლიათ, უფრო  განავრცოთ ეს ნაწილი? რა არის თქვენთვის „ფიზიკური“ და რამ გამოიწვია ეს ინტერესი? თუ თავად „ფიზიკურობაზე“ აქცენტია  თქვენი მთავარი კონცეფცია და შინაარსი?

თ.ჭ.ჩემთვის უფრო მნიშვნელოვანია ხელოვნების ნაწარმოების მატერია და არა გამოსახატავი საგნის შინაარსი. შინაარსს ვერ გამოეკიდები. ჩემთვის ეს მატერია, ფიზიკურობაზე დაიყვანება და ყოველთვის გაუგებრობას იწვევს, როცა “სულიერ” და “ინტელექტუალურ” ხელოვნებაზე საუბრობენ ხოლმე.

გამოფენაზე ნაჩვენები ნამუშევრები არ არის შექმნილი ტვინისთვის, სულისთვის ან გულისთვის – უფრო თვალისთვისაა, ამ სიტყვის ფიზიკური გაგებით. მაგალითად, როცა ვუყურებთ პეიზაჟს, ადამიანის სახეს ან პატარა ყვავილს ჩვენი თვალი ინტელექტუალურ ოპერაციას ხომ არ ასრულებს,  დაინახოს  თუ არა ყვავილი ან სახე –  თვალი უბრალოდ ხედავს. ხედვის აქტი ეს ჩვენთვის,  პირველ რიგში ფიზიკური არსებებისთვის, აუცილებლობით განპირობებული  აქტია.  ეს რაღაც უფრო პირველადია.

ასეთი პირველადი რაღაცებისგან იგება ხელოვნების ნაწარმოებიც. სხვა შემთხვევაში უბრალოდ აზრი დაეკარგებოდა. რიტორიკა წინ არ უნდა უსწრებდეს ხელოვნების ნაწარმოებს. ერთადერთი პირობა ხედვისთვის და აღქმისთვის (მათ შორის – ხელოვნების ნაწარმოების აღქმისთვისაც) არის/იყო ფიზიკურად ცოცხალი, არა “სულიერად” ან “ინტელექტუალურად” განვითარებული, არამედ უბრალოდ ფიზიკურად ცოცხალი.  ყოველგვარი წინაპირობის – სპეციალური განათლების, “სულიერების”  გარეშე.  მაგალითად, თუ  სილამაზეზე ვილაპარაკებთ, ლამაზია თვითონ ყურების, ცქერის, როგორც ფიზიკური აქტის აუცილებლობა

და არა საგნები, რასაც ჩვენ ვუცქერთ. ამ შემთხვევაში  უბრალოდ მხატვრის პროფესიული პასუხისმგებლობაა დაამკვიდროს იმის ხედვა, რაც უკვე არის. (მაგალითად, პატარა ყვავილის) და ამ ხედვაში იპოვოს საკუთარი თავიც. გააფართოოს აღქმის ფიზიკური გამოცდილება. 

ქ.გ. თქვენი შემოქმედება გამოირჩევა მრავალფეროვნებით მედიუმების მხრივ (ინსტალაცია, ფერწერა, გრავიურა…) რომელ მედიუმთან გრძნობთ განსაკუთრებულ კავშირს, რომელია თქვენთვის ყველაზე ახლო? 

თ.ჭ. ინსტალაციას აღარ ვაკეთებ უკვე დიდი ხანია.  ფერწერას და დაზგურ გრაფიკას რაც შეეხება,  ახლა ეს ყველაზე საინტერესოა ჩემთვის.

სიახლოვეს ალბათ უფრო იმ მასალასთან ვგრძნობ, რაზეც ვმუშაობ კონკრეტულ მომენტში.

ქ.გ.რა არის მაპროვოცირებელი ძალა, რომ არ გაჩერდეთ და მუდმივად ძიებაში იყოთ,  ყოველ ჯერზე სრულიად განსხვავებულს სთავაზობდეთ მნახველს?

თ.ჭ. იცით, ჩვენ შეგვაჩვიეს აზრს, რომ მუდმივად რაღაც ახალი უნდა ვაწარმოოთ. გაჩერებაში ვერ ვხედავ ვერანაირ პრობლემას. ასევე არც საკუთარი თავის განმეორებაში.

ალბათ ყველაზე კარგია იყო იგივეობრივი და ამავე დროს განსხვავებული.

ქ.გ. თქვენი ამჟამინდელი ნამუშევრები გრავიურაზე, როგორც   საკმაოდ ტრადიციულ ტექნიკაზეა დაფუძნებული. თუმცა, რელიეფურობით, ნახატთან ერთად, ქაღალდზე ფაქტურის გადატანით და სხვა ექსპერიმენტებით გამოირჩევა.შეგიძლიათ განავრცოთ, თუ რა გამოწვევები დგას დღევანდელ თანამედროვე ხელოვნებაში გრავიურის კუთხით და რა გამოწვევების წინაშე იყავით  მუშაობის  პროცესში?

თ.ჭ. დიახ, ტრადიციული ტექნიკაა და ძალიან მომწონს ტრადიციული ტექნიკით  ექსპერიმენტირება. ამას ემატება ისიც,  რომ  დავიწყე ქაღალდის კეთება და ამან უფრო საინტერესო გახადა პროცესი, ექსპერიმენტის ფართო შესაძლებლობა მომცა.

ნაბეჭდის ფაქტურა, რელიეფურობა გამოწვეულია იმით, რომ ქაღალდის კეთება და ბეჭდვა სინქრონულად ხდება. არ არის ისე, რომ უკვე გამზადებულ ქაღალდზე იბეჭდებოდეს.

ჩამოსხმისას ქაღალდი არის ძალიან ფაქიზი და რბილი და ბეჭდვისას მთლიანად იმეორებს გრავიურის ამოჭრილ ზედაპირს. ამ შემთხვევაში ხაზი უფრო ფიზიკური ხდება. გრჩება ისეთი შთაბეჭდილება, და ალბათ ასეც არის, რომ თავისთავად ხაზის ბლოკები უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე ის, რაც ამ ხაზებით გამოიხატება.

ქ.გ. გამოფენაზე წარმოდგენილი იყო თქვენი ყოველდღიურობა და ინტიმური გარემო. ეს მნახველს აახლოებს თქვენთან და თქვენს გარემოსთან. თვლით, რომ უბრალო ყოველდღიურობა მნიშვნელოვანია ხელოვანის ცხოვრებაში და შეიძლება ისეთივე გავლენა იქონიოს თქვენზე, როგორც, მაგალითად, გამორჩეულმა ან მნიშვნელოვანმა მოვლენამ ცხოვრებაში?

თ.ჭ. კი, ყოველდღიურობა ძალიან მნიშვნელოვანია.  მართალი გითხრათ, მე როგორც მხატვარს, არ მჯერა დიდი “მოვლენების” და დიდი “იდეების”. კონცენტრირება რაღაც პატარაზე, გაცილებით საინტერესოა და ვიტყოდი, უფრო რთულიც. ასეთი დამოკიდებულება გიცავს ფსიქოლოგიზმისა და უაზრო რიტორიკისაგან, რაც დიდი მტერია ხელოვნებისათვის.