თბილისში ჩაწერილი ინტერვიუ რეჟისორ პიტერ გრინუეისთან

ავტორები: ნინა გოჩიტაშვილი, გიორგი გეთიაშვილი
ფოტო: ლევან მაისურაძე

მისტერ გრინუეი, ძალიან აქტიური ხართ სარეჟისორო საქმიანობის მიღმაც – ატარებთ ლექციებს, მასტერკლასებს.  იუთუბზე თქვენი მრავალი ვიდეოლექცია არსებობს. რა არის თქვენი მოტივაცია?

პიტერ გრინუეი: დიახ, მე მაქვს ლექციების კითხვის შესაძლებლობა და პრივილეგია, და რატომაც არა… მაგალითად, ახლახან დავბრუნდი კაიროდან. ეს მოგზაურობა ჩემთვის ძალიან ამაღელვებელი იყო. მანამდე კი ვიყავი პალერმოში, სადაც მისახსოვრეს ქალაქის გასაღები. ლექციები მქონდა ასევე ჟენევაში, ვენეციაში, რომსა და ნეაპოლში. ვფიქრობ, რომ ყველაზე კარგი აუდიტორია იტალიაში მყავს.

თქვენი კინემატოგრაფიული გმირი ეიზენშტეინია. თქვენ ნათქვამი გაქვთ, რომ ეიზენშტეინის კინო წმინდად გამოსახულებრივია. თუ შეიძლება,  ვისაუბროთ ამ საკითხზე?

პიტერ გრინუეი: დიახ, მე მას მართლაც ვაღმერთებ. ვფიქრობ, რომ ის ძალიან კარგი მემონტაჟეა და მექსიკაში წასვლის ტრაგედია ის იყო, რომ იქ გადაიღო კილომეტრობით ფილმი, რომლის დამონტაჟების უფლებაც მას პირადად არ დართეს და ბოლოს ყველაფერი წყალში ჩაიყარა. მივიღეთ სისულელე.

თქვენი აზრით, როგორი იყო ეიზენშტეინის განვითარების გზა? თქვენ მოგწონთ მისი პირველი შედევრები, მაგრამ რას ფიქრობთ მის გვიანდელ ფილმებზე?

პიტერ გრინუეი: ეიზენშტეინი, უპირველეს ყოვლისა, უნდა გავიაზროთ როგორც მემონტაჟე.  ფილმის შექმნის პროცესში ჭრა ყველაზე განსაცვიფრებელი ნაწილია. განსაკუთრებით დღევანდელი კომპიუტერების ხანაში, სამონტაჟო მაგიდასთან შეგიძლია ოპერატორის ნებისმიერი კადრი შეცვალო, ანუ ნებისმიერი რამ შეცვალო სხვა რამით, ასე რომ, მთელი ძალაუფლება დღეს სამონტაჟო მაგიდასთანაა თავმოყრილი.

თქვენ თითქოს გსურთ თავიდან მოიშოროთ ამბავი, მაგრამ როგორ აპირებთ ამბის გარეშე მაყურებლის 2 საათით დარბაზში დაყოვნებას? ხომ უნდა არსებობდეს რაღაც სტრუქტურა, რითაც ამბავს ჩაანაცვლებთ?

პიტერ გრინუეი: მე არ ვარ დაინტერესებული ისტორიებით, ისტორიები მოსაწყენია. მე ვაწყობ ფილმებს უფრო საყოველთაო სტრუქტურებზე, როგორიცაა, მაგალითად, რიცხვები ან ანბანი. ალბათ გინახავთ ჩემი ფილმი “ხატვა ციფრებით”, რომელიც სრულად რიცხვით მიმდევრობაზეა აგებული.

ჩვენ ახლა ვცხოვრობთ 21-ე საუკუნეში. ნაპოლეონის მეტრული სისტემა წავიდა, ახლა ჩვენ სხვა ათვლის სისტემა გვაქვს, რომლისაც ყველას ესმის, მაგრამ ასევე მინდა ვისაუბრო დასავლურ ანბანზე. ყველა წიგნი, რაც  ამ ოთახშია, იყენებს ალფაბეტურ ინდექსს. ყველა ბიოლოგიური, სამედიცინო, გინეკოლოგიური სისტემაც კი, ინტერნეტის ჩათვლით, ანბანის მიხედვითაა ორგანიზებული. ეს იდეალური სისტემაა, რომელსაც უკვე ბაბილონიდან, ქრისტეშობამდე 3000 წლით ადრე მივდევდით. ეს არ არის ისტორია, ეს არც ნარატივია. ეს არის სია.

ასე რომ, მე დამებადა იდეა,  ფილმები არა ისტორიებით, არამედ სიების სტრუქტურით ავაწყო, სადაც მთავარი იქნება არა ნარატიული, არამედ მიმდევრობითი – ვიზუალური თხრობა. ორგანიზების ამ სტრუქტურას იმიტომ ვიყენებ, რომ ესაა პირველი უნივერსალური და ისტორიული სისტემა, მძლავრი და გლობალური. ჯეინ ოსტინი ან ჰენრი ჯეიმსი, ეს მოსაწყენი თხრობა უინტერესო და ვადაგასულია.

დარჩებიან თუ არა ადამიანები კინოთეატრში 2 საათის მანძილზე, თუკი ფილმები ციფრებით ან ანბანური სიების პრინციპით აეწყობა?

პიტერ გრინუეი: დღევანდელი ფილმების უმეტესობა ძალიან ზედაპირულია. მათში არაა  არსი. ისინი გვიყვებიან სათავგადასავლო ისტორიებს, რომლებიც ოცდაოთხი საათის შემდეგ გვავიწყდება. ჩვენ გვჭირდება თანამედროვე ადამიანისთვის უფრო შესაფერისი ფორმა. უნდა გვახსოვდეს, რომ მედიუმი თავის თავში ატარებს მესიჯს. ისინი ერთმანეთთან აბსოლუტურ ჰარმონიაში არიან, როგორც მე – ჩემს ფილმებთან.

ძალიან მნიშვნელოვანი რამ მახსოვს იმ პერიოდიდან, როდესაც ვმუშაობდი როგორც მხატვარი – გამოსახულების არსის წარმოსაჩენად მხატვრებს ათასობით წლის განმავლობაში აქვთ ნამუშევარი. თანამედროვე რეჟისორები კი ძალიან ნაივურები, გულგრილები და უმეცრები არიან და მათი ამ დამოკიდებულების გამო კინო დღეს დიდი იმედგაცრუებაა.

თქვენს ფილმებში ხშირად გვხვდებიან ძლიერი, მანიპულატორი ქალის პერსონაჟები. რა არის ქალი გმირების ამგვარად წარმოჩენის მთავარი მიზეზი?

პიტერ გრინუეი: ჩემი აზრით, ქალებს არ უნდა ეუბნებოდნენ, რომ ისინი მეორეხარისხოვნები არიან. რეალურად, თქვენ – ქალები დემონიზებული ხართ პოლიტიკის და რელიგიის მიერ. ვიცით ასევე, რომ არსებობს კამპანია me too.

იცით, მე შევხვდი ჰელენ მირენს ოცდახუთი წლის წინ, აღვფრთოვანდი მისი გამჭრიახობით. ჰელენი ძალიან ძლიერი ჰოლანდიელი ფემინისტია, რომელიც 1990-იანებში ფემინისტური მოძრაობების აქტიური წევრი იყო. მე მყავს სამი ქალიშვილი, რომლებიც მტკიცედ იზიარებენ ფემინისტურ შეხედულებებს და, რა თქმა უნდა, მეც ამგვარად ვაზროვნებ.

არსებობენ  ქალები, რომლებიც გამუდმებული ძიების პროცესში არიან. აი, მაგალითად, ამ აუდიტორიაშიც ქალები ჭარბობდნენ და ისევე, როგორც ყველგან, სადაც მივდივარ.. ვფიქრობ, ეს პოლიტიკურად საინტერესოა და საჭიროც, იმიტომ რომ თქვენ ძალიან ბევრი რამ გაქვთ მოსაპოვებელი. ქალები სულ უფრო საინტერესოები ხდებიან – ისინი ყოველწლიურად უფრო და უფრო მნიშვნელოვან  შეკითხვებს სვამენ.

ვისაუბროთ სხვა რეჟისორებზეც. კაცობრიობის ისტორიაში დაახლოებით 20 მილიონამდე ფილმია. რას ფიქრობთ ახალ კინოზე?

პიტერ გრინუეი: ვფიქრობ, რომ კინო დღეს არსებულ თანამედროვე ტექნოლოგიებს არ შეესაბამება, ასე არ არის?  დაწყებული Blade Runner-იდან 1982 წელს, რომელსაც ჰქონდა ახალი, ინოვაციური ხედვა, იყო ძალიან ტექნოლოგიური და ატარებდა იდეას, რომ „მედიუმი არის მესიჯი“. მაგრამ დღეს, სამწუხაროდ, ჯეიმს კამერონი ძალიან ჭკვიანი ტექნოლოგიებით დიდ სისულელეს აკეთებს. „ავატარში“ არის  მთავარი პერსონაჟი, რომელიც გადაარჩენს სამყაროს. რა შეიძლება იყოს დღეს ამაზე სულელური? ეს იდეა ძალიან უინტერესო და ძველმოდურია. ადამიანის მთვარეზე წასვლაც ძალიან ძველმოდური იდეაა.

თუ გყავთ მოკავშირეები ამ საკითხში?

პიტერ გრინუეი: ვინმეს თუ მოვწონვარ? არ ვფიქრობ, რომ ვინმეს მოვწონვარ. ფიქრობთ, რომ ვინმე აკეთებს ისეთივე კინოს, როგორსაც მე?

კრონენბერგი აკეთებდა რაღაც მსგავსს, მაგრამ მან მხოლოდ მომბაძა. მე გადავიღე ფილმი “ზედი და ორი ნული” და მან გადააკოპირა, განსხვავებული არაფერი ყოფილა.

გამორჩეულია  დევიდ ლინჩი, მაგრამ ვფიქრობ, რომ დევიდ ლინჩი უფრო და უფრო მოსაწყენი ხდება, იმიტომ რომ ის კვლავ და კვლავ  ერთსა და იმავეს აკეთებს. ესაა ყველა დროის ამერიკული პარანოია და არაა საინტერესო. ვფიქრობ, რომ უკეთესი იქნება, თუ ლინჩი დაანებებს თავს ფილმების კეთებას და რესტორანს გახსნის.

როდესაც 15 წლის ვიყავი, ამერიკულ ან ინგლისურ კინოში შეუძლებელი იყო შიშველი სხეულის ნახვა, მაგრამ სკანდინავიური ფილმები ამ მხრივ გახსნილი იყო. თხუთმეტი წლისა თქვენ ძალიან აღელვებული ხართ შიშველი ქალებით, მაგრამ მე განვიცადე პროგრესი, გავეცანი ბერგმანს და ჩემი ფავორიტი ადრეული ფილმი გახდა “მეშვიდე ბეჭედი”, რომელიც რწმენას, მიზეზსა და ცრურწმენას ეხება.

ამასთან ერთად, ესაა ასევე ისტორიული ფილმიც. მე აღტაცებული ვიყავი კინოში ისტორიით მანიპულირების ძალით. ისტორიის გასაგებად ადამიანები კინოს იყენებენ. ჩვენ კი ვიცით, რომ ყველა ისტორიკოსი მატყუარაა, რომ ისტორია არ არსებობს, მაგრამ ეს არაა მთავარი.

21-22 წლის ასაკში მე გავეცანი ფრანგულ ნეო-ნუარს, იტალიურ პოსტ ნეო-რეალიზმს, როსელინის კინოს. უცბად გამოჩნდნენ ჩემს ცხოვრებაში ახალი ფავორიტები – ტრიუფო, გოდარი, კრის მარკო (დოკუმენტური კინემატოგრაფისტი), მაგრამ ყველაზე მეტად ალან რენე, რომელიც მოძრაობის უდიდესი ინტელექტუალია და მე ვფიქრობ, რომ ბოლო 60 წლის განმავლობაში რენეს “შარშან მარიენბადში” ყველაზე საუკეთესო ფილმია.

ახლა აღსარებასავით გამომდის, მაგრამ როდესაც ფილმს ვიღებ, ჩემი ვნებაა, რომ ჩემში ალან რენე “შევინარჩუნო”. “შარშან მარიენბადში” ყველაზე აბსტრაქტული ფილმია, რაც კი შეიძლება წარმოიდგინო. ის პირდაპირ ურტყამს ამერიკულ აბსტრაქტულ ექსპრესიონიზმს. ესაა ყველაზე არაფაქტურულად ფაქტურული ფილმი და მე ვფიქრობ, რომ ჩვენ ამ მიმართულებით უნდა ვიმოძრაოთ.

თქვენ ამბობთ, რომ ადამიანები ბევრ დროს ხარჯავენ ყველაფრის დეტალურად ასახვაზე. კინოში, სადაც სურათები ძალიან სწრაფად იცვლება, რამდენად შეიძლება მთავარი აქცენტი გაკეთდეს მხატვრობასა და დეტალურ თხრობაზე?

პიტერ გრინუეი: მოდით, ამას ასე შევხედოთ: ძალიან სულელურია გადაიღო ლევ ტოლსტოის “ომი და მშვიდობა”. ვფიქრობ, რომ ეს ძალიან სასაცილოა. ტოლსტოის ეს ნაწარმოები კი არის ბრწყინვალე.

რას ფიქრობთ სიჩუმეზე კინოში?

პიტერ გრინუეი: ეს ძალიან მნიშვნელოვანია, თქვენ ნანახი გაქვთ “დანის პირზე მორბენალი 2”? ის სავსეა სიჩუმით, რაც ძალიან კარგია. მე მართობს სიჩუმე, მაგრამ ცოტა სულელურია, როდესაც შენ გყავს კომპოზიტორი და ეუბნები: “მომეცი სიჩუმის 5 წამი”. თქვენ ხომ იცით ჯონ ქეიჯის 4’33, სადაც კომპოზიცია 4 წუთის განმავლობაში სიჩუმეში მიმდინარეობს. განა ეს შესანიშნავი არაა?